در رویای خوداتکایی
پس از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، هند میزان واردات نفت و فرآورده‌های نفتی از روسیه را به‌طور چشم‌گیری افزایش داده است. تجارت دوطرفه بین هند و روسیه اخیرا به رکوردهایی نزدیک شده است؛ به طوری که سال مالی ۲۰۲۵-۲۰۲۴ حدود ۶۸.۷میلیارد دلار گزارش شده است. هند تاکید کرده که روابط این کشور با روسیه فراتر از صرفا معامله نفت است؛ سرمایه‌گذاری، همکاری‌های دفاعی و زیرساختی هم مطرح هستند. از دید هند، تامین امنیت انرژی و کاهش هزینه‌های واردات نفت، یکی از دلایل اصلی برای این تداوم رابطه با روسیه است. هند از سوی خود می‌گوید که تصمیم برای خرید نفت از روسیه بر مبنای منافع ملی و امنیت انرژی اتخاذ شده و نه صرفا ملاحظه فشارهای بین‌المللی.
از سوی دیگر ایالات‌متحده یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری هند است. همچنین در حوزه امنیتی و نظامی شریک مهمی برای دهلی‌نو محسوب می‌شود.
با‌این‌حال، ایالات متحده به‌واسطه نگرانی‌هایی که به سبب واردات نفت از روسیه توسط هند دارد، آن را «نقطه التهاب» در روابط واشینگتن و دهلی‌نو اعلام کرده است. اخیرا، ایالات‌متحده تعرفه‌های گمرکی بر واردات از هند اعلام کرده است که این امر فشار تجاری مستقیمی بر هند وارد می‌کند.
اما از طرفی هند در مقابل فشارهای آمریکا جهت قطع واردات نفت از روسیه مقاومت کرده است و این نشان‌دهنده اراده برای حفظ همکاری با مسکو است. هند همزمان از روسیه نفت وارد می‌کند و با آمریکا نیز روابط نظامی و امنیتی دارد؛ یعنی دست به «انتخابی کامل» بین روسیه یا آمریکا نمی‌زند. بلکه سعی دارد رابطه متوازن با هر دو را حفظ کند. برای نمونه، یکی از تحلیلگران گفته است: «هند می‌تواند کیک روسیه را بخورد و پای آمریکا را هم داشته باشد».اما با وجود فشارهای آمریکا، هند موضعی گرفته که می‌گوید کشورها حق دارند شریک تجاری خود را انتخاب کنند. در عین حال، تنش‌های تجاری بین هند و آمریکا در حال افزایش است؛ از جمله تهدید به افزایش تعرفه‌ها به‌دلیل واردات نفت هند از روسیه. اما هند هیچ انتخاب مطلقی بین روسیه و آمریکا نکرده است، بلکه تلاش می‌کند سه خط را همزمان دنبال کند:
۱) حفظ رابطه راهبردی با روسیه (در انرژی، تجارت و دفاع)
۲) حفظ و ارتقای رابطه با آمریکا (در تجارت، امنیت و فناوری)
۳) تضمین استقلال سیاست خارجی خود و توانایی عمل بر اساس منافع ملی
از طرفی در آوریل ۲۰۲۵، آمریکا برای مقابله با «معاملات تجاری غیر‌متعادل» به تمامی وارداتش از کشورهای شریک، یک تعرفه پایه ۱۰درصد اعمال کرد. سپس، تعرفه‌های اضافی «تقابلی» هدف کشورهایی شدند که آمریکا می‌پنداشت، آنها به‌صورت ناعادلانه تجارت می‌کنند. برای هند، تعرفه‌ای حدودا ۲۶درصدی اعلام شد. در ادامه، در اوت ۲۰۲۵، تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای هندی برای برخی بخش‌ها تا ۵۰درصد افزایش یافت؛ این موضوع به‌طور مستقیم مرتبط با واردات نفت از روسیه توسط هند تعبیر شد. بخش‌هایی از صادرات هند به آمریکا که بیشتر در معرض بودند شامل منسوجات، جواهرات، چرم، کفش و برخی قطعات خودرو بودند. برخی استثناها هم وجود داشتند؛ مثلا داروسازی هند که بخش مهمی از صادراتش به آمریکاست، در مراحل اولیه از تعرفه‌های ۵۰ درصد تا حدودی معاف شد. کارشناسان هشدار داده‌اند که اعمال تعرفه‌های بالا ممکن است رشد اقتصادی هند را کاهش دهد (مثلا از ۶.۵درصد به ۶درصد یا کمتر) و برخی بخش‌های صادراتی را با ریسک جدی مواجه کند. صادرات هند به آمریکا که بخش بزرگی از بازار را شامل می‌شود، تحت فشار قرار گرفته است، و رقبایی مانند ویتنام و بنگلادش ممکن است جایگاه بهتری پیدا کنند.
استاندارد دوگانه
از سوی دیگر، هند اعلام کرده که آمریکا و اروپا رویکرد «دوگانه» دارند. آمریکا و اروپا از طرفی روسیه را تحریم کرده‌اند و از دیگران می‌خواهند روابطشان را با موسکو کاهش دهند، اما در عمل بسیاری از کشورهای غربی هم‌چنان از روسیه کالاهای استراتژیک مانند سوخت هسته‌ای، فلزات نادر یا گندم می‌خرند یا از طریق واسطه‌ها تجارتشان را ادامه می‌دهند. این تناقض و استاندارد دوگانه برای هند قابل قبول نیست.
پاکستان، شمشیر دولبه
در این شرایط نقش پاکستان نیز قابل‌توجه است؛ از یک سو در برخی از گزارش‌ها، آمریکایی‌ها به این اشاره دارند که پاکستان، هند را تهدیدی وجودی می‌داند و از سوی دیگر روابط نزدیک این کشور با چین مانند کریدور اقتصادی چین و پاکستان نگرانی‌هایی برای هر دو طرف به ارمغان آورده است. در یک سناریو پیش‌بینی می‌شود که فشارهای آمریکا به هند برای کاهش روابط با روسیه، سبب شود که پاکستان به عنوان یک متحد چین و روسیه عمل کند و هند را در موقعیتی قرار دهد که اگر بیش از حد به آمریکا امتیاز دهد، از سمت شرق یا شمال غرب تحت فشار بیشتری قرار بگیرد. همچنین اگر هند درگیر تنش با پاکستان شود، این فرصتی برای آمریکا برای تعمیق وابستگی‌های هند به آمریکاست. در چنین سناریویی پاکستان به‌عنوان یک اهرم فشار در دست آمریکا تلقی می‌شود. در سناریوی دیگر، این نزدیکی بیش از پیش پاکستان به چین و روسیه، دو رقیب بزرگ آمریکا، اهرمی در دستان هند برای کاهش فشارهای آمریکا خواهد بود. هند از این طریق نشان می‌دهد که تنها گزینه برای حفظ امنیت در منطقه، آمریکا و ناتو نیست و ارتباط با مسکو و پکن هم ضروری است.
اما در پایان، هند «چرخش کامل به سوی روسیه» یا «گرایش کامل به سوی آمریکا» ندارد، بلکه مسیر میانه‌ای را انتخاب کرده که تا جای ممکن، امکان همکاری با هر دو را فراهم کرده، ضمن اینکه تحت فشارهای خارجی نیز به حفظ منافع خود ادامه دهد.
* کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه
