اخبار باشگاه اقتصاددانان روزنامه شماره ۶۳۶۰

در دوران جنگ تحمیلی ۱۲روزه و پس از آن، شاهد رفتار بی‌سابقه‌ای از سوی سرمایه‌گذاران بودیم. به عنوان مثال پیش از جنگ، گمان می‌‌رفت که در صورت بالاگرفتن سطح تنش‌ها، نرخ ارز سطوح بالایی مانند ۱۴۰ یا ۱۵۰هزار تومان را ببیند،

صبح‌های خرداد همیشه بوی امتحان آخر سال و گرمای زودرس تهران را داشت، اما آن روز فرق می‌کرد. صفحه اول سایت‌های خبری با تیترهایی پر شده بود که نفس را در سینه حبس می‌کرد: «درگیری مستقیم»، «شلیک موشک‌ها» و «تشدید تنش‌ها». در روزهای ابتدایی بازگشایی معاملات بازار سهام بود که موجی از پیام‌ها در گروه‌های بورسی پیچید: «بفروش… دیر نشه!» همان چند ساعت کافی بود تا صف‌های فروش مثل رشته‌ای از دومینو شکل بگیرند.

بازارهای مالی، در بزنگاه‌های تاریخی، همچون آینه‌هایی عمل می‌کنند که تلاطم‌های ذهنی، اجتماعی و سیاسی را بازتاب می‌دهند. طی ماه‌های اخیر، تالار شیشه‌ای با نوسانات مکرر، رفتارهایی از خود بروز داده که در نگاه نخست، غیرمنطقی جلوه می‌کنند: صف‌های فروش، واکنش‌های احساسی به اخبار و ناتوانی در حفظ روندهای مثبت.

فرآیند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران پیچیدگی‌های ساختاری قابل‌توجهی دارد و برخلاف تصور تحلیلگران و سیاستگذاران، بازار لنگر مناسبی به عوامل بنیادی ندارد. افراد نمی‌دانند که سطح تعادلی بازار کجاست و البته خیلی از افراد اصلا در مورد این موضوع فکر نمی‌کنند. یکی از چالش‌های اساسی این است که بازار برای مدت طولانی در یک محدوده باقی می‌ماند و سپس به طور ناگهانی جهش یا سقوط می‌کند. سرمایه‌گذارانی که در دوره رونق سرخوش و هیجان‌زده هستند، در دوران سقوط، وحشت‌زده و ناامید می‌شوند. مالی رفتاری و روان‌شناسی می‌تواند الگوهای رفتار و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را توضیح دهد. این در حالی است که شرایط جنگ و پساجنگ و شرایط ابهام بر پیچیدگی تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌افزاید و رفتارهای سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیری‌های آنها را دچار چالش اساسی و پیچیدگی دوچندان می‌کند.

در شرایط بحرانی مانند جنگ یا ناامنی سیاسی، سرمایه‌گذاران به‌طور معمول دچار سوگیری‌های شناختی متعددی می‌شوند. یکی از رایج‌ترین آنها «سوگیری دردسترس‌بودن» (Availability Bias) است. در این حالت، ذهن افراد تمایل دارد بیش از اندازه به اطلاعاتی تکیه کند که در حافظه آنها برجسته یا به‌تازگی دریافت شده‌اند؛ به عنوان مثال، اخبار فوری از درگیری‌ها یا کاهش شدید ارزش دارایی‌ها، می‌تواند بیش از حد واقعیات را در تصمیم سرمایه‌گذار دخیل کند.