وضعیت تولید و صادرات خاویار ایرانی بررسی شد؛
بازگشت «بلوگا» به بازار جهانی
ایران به دلیل ورود دیرهنگام به عرصه پرورش خاویار نسبت به بعضی رقبا، سهم کمتری از بازار جهانی این محصول دارد، اما کیفیت بالای خاویار ایرانی، به‌ویژه گونه بلوگا، باعث شد که این محصول همچنان در صدر فهرست گران‌ترین و معتبرترین انواع خاویار جهان باقی بماند. تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهند که صادرات خاویار ایران طی سال‌های اخیر روندی صعودی داشته و با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های بین‌المللی، توانسته جایگاه خود را در بازارهای جهانی حفظ کند. این رشد نه‌تنها اهمیت اقتصادی دارد، بلکه توانایی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی در مقابله با تحریم‌ها و رقابت جهانی را نیز نشان می‌دهد. در مجموع، گرچه ایران با چالش‌هایی همچون رقابت جهانی، محدودیت‌های صادراتی و تحریم‌ها روبه‌رو است، اما ظرفیت‌های بالقوه این صنعت برای رشد، ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری بیشتر همچنان بسیار بالاست. خاویار ایرانی نه‌تنها محصولی با ارزش اقتصادی بالاست، بلکه یک برند ملی است که توانایی کشور را در تولید محصولات با کیفیت جهانی به‌نمایش می‌گذارد.
جهش ۴۴ درصدی صادرات خاویار
علی‌اکبر خدایی، دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران، در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد، درباره وضعیت وزن و ارزش صادراتی خاویار ایران توضیح داد: در شش ماه نخست سال ۱۴۰۴، ۳هزار و ۵۴۰ کیلو خاویار به ارزش دو‌میلیون و ۳۱۵ هزار دلار صادر شد. این در حالی است که در شش ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، دو هزار و ۸۰۰ کیلو خاویار به ارزش یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار دلار صادر شد که این میزان صادرات از نظر وزنی ۲۶ درصد و از نظر ارزش ۴۴ درصد رشد داشته است. همچنین، از نظر تولید خاویار بلوگا، ایران جایگاه دوم را در جهان به خود اختصاص داده است.
نقش چین در بازار جهانی
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران درباره علت سهم اندک ایران در بازار جهانی خاویار گفت: یکی از مهم‌ترین دلایل پایین بودن سهم کشورمان در صادرات جهانی خاویار، ورود دیرهنگام ایران به عرصه تولید خاویار پرورشی است. به‌عنوان نمونه، چین اکنون سهم عمده تولید جهانی خاویار را در اختیار دارد. زیرا این کشور از سال‌ها قبل شروع به پرورش خاویار کرده است. از سوی دیگر، تولید خاویار فرآیندی زمان‌بر است و حداقل ۱۰ سال طول می‌کشد تا به مرحله برداشت برسد. با وجود سرمایه‌گذاری دیرهنگام ایران در این عرصه، روند تولید در کشور رو به افزایش است.
این فعال صنفی درباره تاثیر تحریم‌ها بر صادرات خاویار ایران اظهار کرد: مشکلاتی که سایر صادرکنندگان با آن روبه‌رو هستند، در حوزه صادرات آبزیان و به‌ویژه خاویار نیز وجود دارد. از آنجا که مشتریان اصلی خاویار ایران عمدتا کشورهای اروپایی هستند، طبیعی است که فرآیند جابه‌جایی پول با دشواری‌هایی همراه باشد. در عین حال، بخش قابل‌توجهی از خاویار تولید شده در کشور به مقاصدی مانند قطر و امارات صادر می‌شود و پس از آن، کشورهایی همچون آلمان، هلند، کانادا، استرالیا، ژاپن، سوئیس، فرانسه و اسپانیا از مهم‌ترین واردکنندگان خاویار ایرانی به شمار می‌روند. با این وجود، صادرکنندگان همواره راه‌هایی برای تداوم فعالیت خود یافته‌اند. بنابراین، می‌توان گفت تحریم‌ها تاثیر چشم‌گیری بر صادرات خاویار نداشته‌اند، زیرا آمارها از رشد سالانه صادرات این محصول حکایت دارند.
خاویار ایرانی در صدر فهرست گران‌ترین‌ها
خدایی درباره تفاوت قیمت خاویار ایرانی با نرخ این محصول در بازارهای جهانی توضیح داد: بالاترین قیمت خاویار در جهان متعلق به ایران است، زیرا گرچه سهم کشورمان از نظر وزنی در تولید کمتر بوده، اما کیفیت محصول بسیار بالاست. چین گونه‌ای از ماهی خاویاری را پرورش می‌دهد که ظرف چهار سال به مرحله تولید می‌رسد و قیمت بسیار پایین‌تری دارد، اما ایران خاویار بلوگا تولید می‌کند که گونه‌ای ممتاز و اختصاصی است. به همین دلیل، خاویار ایرانی باکیفیت‌ترین و گران‌ترین نوع در بازار جهانی به شمار می‌آید.
او درباره رقبای ایران در حوزه تولید خاویار گفت: در تولید گونه بلوگا که ایران از مهم‌ترین تولیدکنندگان آن است، کشورهایی مانند روسیه، ایتالیا و لهستان از رقبای اصلی ایران محسوب می‌شوند. با این حال، چین به‌دلیل تولید انبوه، رقیب جدی ایران در بازار جهانی خاویار به شمار می‌رود. با وجود این، میزان تولید کشورهای اروپایی و حتی روسیه چندان زیاد نیست و ایران توانسته جایگاه خود را در بازار این نوع خاویار حفظ کند. در مجموع، رقابت ایران عمدتا در حوزه خاویار بلوگا با همین چند کشور است و چین بیشتر در زمینه تولید خاویارهای ارزان‌قیمت فعالیت دارد.
خدایی درباره مزیت رقابتی خاویار ایرانی نسبت به خاویار تولید شده در سایر کشورها تشریح کرد: یکی از مزیت‌های رقابتی این محصول، برند خاویار ایرانی است. زیرا خاویار با نام دریای خزر شناخته می‌شود و ایران همچنان از این مزیت استفاده می‌کند. هرچند تقلب‌هایی هم در این زمینه صورت می‌گیرد. چرا که بعضی کشورها خاویار ایران را با خاویار سایر کشورها ترکیب می‌کنند و با نام خاویار ایرانی به‌فروش می‌رسانند.
صادرات خاویار ایران به ۴۲ کشور جهان
وی درباره ایجاد بازارهای جدید برای صادرات خاویار ایران گفت: در شش‌ماهه نخست سال جاری، خاویار ایرانی به ۳۰ کشور صادر شده و این رقم در طول یک‌سال گذشته به ۴۲ کشور رسیده است. اگر صادرات سایر آبزیان را نیز در نظر بگیریم، مجموع مقاصد صادراتی ایران طی یک‌سال به ۶۱ کشور می‌رسد. صادرات خاویار به ۴۲ کشور در یک‌سال نشان‌دهنده گستردگی بازار این محصول است، چرا که هیچ محصول آبزی دیگری چنین دامنه صادراتی ندارد. به‌عنوان نمونه، میگو تنها به ۱۷ کشور، ماهی‌های دریایی به ۱۵ کشور و ماهیان پرورشی به ۱۰ کشور صادر می‌شوند. البته بخشی از این لیست ممکن است تکراری باشد، زیرا برخی کشورها چند نوع محصول را هم‌زمان خریداری می‌کنند.
با توجه به مشکلات موجود در صادرات به کشورهای اروپایی، صادرکنندگان ایرانی به سمت بازارهای جدیدی حرکت کرده‌اند و اکنون به کشورهایی مانند بلغارستان، لبنان، کویت، کامبوج، هنگ‌کنگ و چند کشور دیگر نیز خاویار صادر می‌کنند.
راهکار افزایش صادرات
خدایی درباره راهکارهای افزایش تولید و صادرات خاویار اظهار کرد: یکی از راهکارها، افزایش تولید صادراتی است. سرمایه‌گذاری‌های گذشته در پرورش ماهیان خاویاری اکنون ثمر داده و تعداد زیادی از این ماهی‌ها آماده تولید خاویار هستند. این امر پایه لازم برای افزایش صادرات ایران را فراهم کرده است. رعایت استانداردها و پروتکل‌های بین‌المللی، شرط دیگر موفقیت در بازارهای جهانی است. صادرکنندگان ایرانی با همکاری سازمان دامپزشکی، امکان صدور خاویار به اتحادیه اروپا و دیگر بازارهای بین‌المللی را دارند و گواهی‌های لازم برای صادرات معتبر صادر می‌شود.
با این حال، توسعه بازارهای خارجی تابعی از سیاستگذاری‌های کلان و روابط دیپلماتیک است. به طور مثال پیش از برگزیت، انگلستان بزرگ‌ترین خریدار خاویار ایران بود و حدود نیمی از صادرات کشورمان به این بازار اختصاص داشت. پس از خروج این کشور از اتحادیه اروپا و تغییر پروتکل‌های بهداشتی، ارتباط تجاری با انگلیس برقرار نشد و صادرات به این کشور به صفر رسید. بازگشت به بازار انگلستان می‌تواند جهشی قابل‌توجه در صادرات ایجاد کند. در مقابل، صادرکنندگان ایرانی توانسته‌اند بازارهای جدیدی در کشورهای دیگر پیدا کنند و طی یک‌سال گذشته خاویار ایران به ۴۲ کشور صادر شده است. این نشان می‌دهد که بخش خصوصی با وجود موانع، توانسته ظرفیت صادراتی کشور را توسعه دهد، هرچند هنوز ظرفیت‌های مغفول بسیاری باقی مانده است.
خاویار ایرانی با وجود چالش‌های تاریخی و رقابت جهانی، همچنان یکی از ارزشمندترین و باکیفیت‌ترین محصولات صادراتی کشور به‌شمار می‌رود. روند رو‌به رشد تولید و صادرات نشان می‌دهد که کشور توانسته با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، این فاصله را تا حدی کاهش دهد. تجربه سال‌های اخیر همچنین نشان داد که کیفیت ممتاز خاویار ایرانی، به‌ویژه گونه بلوگا، یک مزیت رقابتی پایدار است که می‌تواند جایگاه ایران را در بازارهای جهانی تثبیت کند و راه را برای توسعه بیشتر هموار سازد. در نهایت، آینده صادرات خاویار ایران بستگی به بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در پرورش، نوآوری در بازاریابی و توسعه بازارهای بین‌المللی دارد. با سرمایه‌گذاری متمرکز، برنامه‌ریزی راهبردی و حفظ کیفیت محصول، ایران می‌تواند سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد و خاویار ایرانی را به‌عنوان یک برند بین‌المللی موفق و پایدار تثبیت کند.
