تاثیر شیوع تب برفکی بر قیمت محصولات دامی بررسی شد؛
مدیریت بحران در بازار گوشت
بازگشت سویه‌ای از ویروس که بیش از چهار دهه در کشور دیده نشده بود، نشان می‌دهد که چرخه انتقال بیماری در منطقه وارد مرحله پیچیده‌تری شده است. گزارش‌های رسمی سازمان دامپزشکی از شناسایی بالغ بر ۵۷۰ کانون پراکنده شیوع این تب در نقاط مختلف کشور حکایت دارد. این کانون‌ها در استان‌های مختلف از تهران و قم گرفته تا فارس، کرمانشاه، اردبیل، زنجان و آذربایجان شرقی و غربی گسترش یافته و تمام بخش‌های دامپروری را تحت‌تاثیر قرار داده است.
به‌گفته مقام‌های دامپزشکی، سویه جدید که از نوع SAT۱ گزارش شده، از کشورهای منطقه وارد چرخه دامپروری ایران شده و منشأ خارجی دارد. این سویه در سال‌های گذشته در آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه دیده شده بود و اکنون با تاخیر چندماهه به ایران رسیده است. همین موضوع چالش تازه‌ای در برابر واکسن‌های موجود ایجاد می‌کند. رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به خسارت‌های اقتصادی این بیماری گفت: اکنون با ۲ هزار راس تلفات، برآورد خسارت آن در قالب تلفات و کاهش تولید شیر و گوشت به ۲ همت رسیده است. بر اساس اعلام معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان دامپزشکی کشور، برای کنترل شیوع گسترده‌تر این تب، واردات بیش از ۶میلیون و ۳۰۰ هزار دوز واکسن تب برفکی در ماه‌های اخیر صورت گرفته است. او در این باره می‌گوید که حدود ۴۰ درصد این واکسن‌ها به صورت رایگان میان دامداران روستایی، عشایری و تولیدکنندگان خرد توزیع شده است.
تب برفکی بیش از هر حوزه‌ای، در بخش گوشت تاثیر خود را نشان داده است. این بیماری مستقیما تلفات گسترده ایجاد نمی‌کند، اما دام بیمار عملا از چرخه رشد و پروارگیری خارج و وزن‌گیری آن متوقف می‌شود؛ در نتیجه عرضه دام آماده کشتار به بازار کاهش می‌یابد. از سوی دیگر، امحاء بخشی از لاشه دام‌های مبتلا یا مشکوک نیز بر کمبود عرضه افزوده است. هرچند تب برفکی بیماری مشترک انسان و دام نیست و نگرانی از انتقال آن به مصرف‌کننده وجود ندارد، اما حذف بهداشتی لاشه‌ها، طبیعی است که بازار گوشت را تحت‌فشار قرار دهد. از سوی دیگر، نگرانی‌هایی نیز در بخش گوشت مطرح می‌شود. دامداران بر این باورند که در صورت عدم‌کنترل و واکسیناسیون، تب برفکی تاثیر جدی بر بازار گوشت کشور دارد، چراکه در این صورت کاهش عرضه دام زندهپرواری صورت می‌گیرد، وزن‌گیری دام کاهش می‌یابد و برخی دام‌ها به دلیل بیماری یا واکنش به آن از چرخه کشتار خارج می‌شوند.
در کنار بخش گوشت، بازار لبنیات نیز به دلیل افت تولید شیر تحت‌تاثیر قرار گرفته است. در واقع دام‌های مبتلا در هفته‌های نخست بیماری افت شدید تولید شیر را تجربه می‌کنند و دامداری‌ها نیز گزارش داده‌اند که در برخی واحدها تولید شیر تا چندین درصد کاهش یافته است. هرچند در مقایسه با بازار گوشت، شدت کمتر اما اثر اقتصادی مستقیم دارد. برای مثال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که عرضه شیر خام ناشی از بیماری تب برفکی، کاهش حدود ۳۰درصدی در کشور داشته است. البته شیر دام مبتلا قابلیت ورود به شبکه لبنی ندارد و این موضوع برخی واحدها را ناچار کرده بخشی از تولید روزانه را از چرخه خارج کنند. به گفته فعالان این بخش، این کاهش تولید گرچه موقت است، اما در صورتی که بیماری در موج‌های بعدی ادامه پیدا کند می‌تواند زنجیره لبنیات ایران را دچار اختلال کند.
خطر کشتارگاه‌های غیررسمی برای مردم
فعالان بخش دامی کشور بر این باورند که وضعیت بیماری تب برفکی در ایران تحت کنترل است و مدیریت آن به خوبی در حال انجام است. آنها بر این باورند که گوشت تولیدشده در کشتارگاه‌های رسمی تحت نظارت دامپزشکی آلودگی ناشی از تب برفکی ندارند، اما کشتار غیررسمی در برخی مناطق کوچک می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد. با این حال، اقدامات پیشگیرانه و واکسیناسیون به موقع سبب شده است که تلفات محدود باشد و خطر بحران طولانی‌مدت یا افزایش قیمت گوشت وجود نداشته باشد. بر این اساس، منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: با توجه به شنیده‌ها و منابع رسمی، از جمله دامپزشکی کل کشور، به نظر می‌رسد وضعیت تحت کنترل قرار گرفته و مدیریت شده است.
او در پاسخ به این سوال که آیا گوشت می‌تواند آلوده باشد یا خیر، توضیح داد: هنگامی که کشتار تحت نظارت دامپزشکی و به‌صورت رسمی انجام شود، گوشت‌های آلوده به هیچ وجه وارد بازار نمی‌شوند. با این حال باید به این نکته اشاره کرد که علاوه بر بخش رسمی، کشتار غیررسمی یا سنتی هم در شهرهای کوچک و حاشیه‌ای وجود دارد که می‌تواند خطراتی برای مردم کشور به همراه داشته باشد. البته باید گفت که پس از هشدارهایی که راجع به شیوع گسترده تب برفکی داده شد، بسیاری از مردم از مصرف گوشت گرم خودداری کرده یا به نوعی مصرف را محدود کرده‌اند.
پوریان ادامه داد: به طور کلی، می‌توان گفت که در اکثر مناطق کشور وضعیت تحت کنترل و مدیریت است. بر اساس شنیده‌ها، بیشترین استان‌های درگیر این مساله تهران و اصفهان بوده‌اند که اکنون تحت کنترل قرار گرفته‌اند. در برخی استان‌ها نیز مشکل مشاهده نشده یا میزان آن بسیار کم بوده است. دامپزشکی کشور توانسته است مسیرهای پیشگیری و مدیریت بیماری را به خوبی اجرا کند. درمان و کنترل سویه جدید بیماری تب سخت‌تر از گذشته ارزیابی می‌شد، اما پس از واکسیناسیون و اقدامات انجام شده به خوبی تحت کنترل درآمده است.
رئیس شورای تامین دام کشور در رابطه با واکسیناسیون دام‌ها گفت: در مساله اقدام به واکسیناسیون، لازم است که پیش از هر چیز، شخص دامدار درخواست واکسیناسیون کند تا دامپزشکی آمپول‌ها، واکسن‌ها و خدمات لازم را در اختیار آنها قرار دهد. این امر بستگی به زمان و اقدام دامدار دارد و نمی‌توان آن را اهمال کاری یا بی‌توجهی دامپزشکی دانست. در این میان در بخش جنوبی کشور، دامپزشکی آمادگی لازم را از خود نشان داده است و هر زمان تقاضا شده، به سرعت وارد عمل شده و اقدامات لازم را انجام داده است. این موضوع باعث شد که در ایران، برخلاف برخی کشورها، مانند عراق که در بخش کشاورزی، دام‌داری و لبنیات تلفات سنگینی متحمل شدند، تلفات قابل‌توجهی رخ ندهد و بیماری به خوبی کنترل شود.
پوریان در پایان تاکید کرد: بیماری تب برفکی، اگر به موقع کنترل شود و واکسیناسیون به درستی انجام شود، تلفات آن بسیار محدود خواهد بود. خوشبختانه در کشور، این بیماری عمدتا در دام‌های سنگین کنترل شده و در دام سبک مشاهده نشده است، که این خود نقطه قوتی در مدیریت بحران است. بنابراین می‌توان گفت که بیماری تحت کنترل است و امکان ایجاد بحران طولانی‌مدت و گسترده، مانند کاهش عرضه یا افزایش قیمت گوشت در کشور وجود ندارد. در مجموع، وضعیت فعلی قابل کنترل است و اقدامات پیشگیرانه و واکسیناسیون به موقع، نقش کلیدی در جلوگیری از گسترش بیماری داشته است.
با توجه به روند مدیریت و پیشگیری بیماری تب برفکی در ایران، می‌توان به این نکته اشاره کرد که که نظام دامپزشکی کشور توانسته با بهره‌گیری از واکسیناسیون هدفمند، پایش دقیق کشتارگاه‌ها و همکاری فعال دامداران، تهدید ناشی از این بیماری را مهار و از ایجاد بحران طولانی‌مدت در بازار گوشت و لبنیات جلوگیری کند. شیوع سویه جدید SAT۱ نشان داد که چرخه انتقال بیماری پیچیده‌تر شده و لزوم واکنش سریع و هماهنگ میان نهادهای دولتی و تولیدکنندگان بیش از پیش اهمیت دارد.
همچنین، گرچه بازار گوشت و لبنیات کشور در واکنش به اخبار شیوع تب برفکی، با افزایش محصولات دامی مواجه شده‌اند، اما نقش حیاتی دامداران در درخواست واکسیناسیون و مشارکت فعال آنها در اجرای برنامه‌های پیشگیرانه، موجب شده است تا بخش زیادی از دام‌های کشور از چرخه آسیب جدی حفظ شوند و عرضه گوشت و شیر به بازار با اختلال قابل‌توجهی مواجه نشود. در نهایت، باید هشدار داد که تنها با ادامه پایش دقیق، واکسیناسیون منظم و آموزش دامداران در سرتاسر کشور، تهدیدهای مشابه در آینده نیز به سرعت شناسایی و مهار می‌شوند و چرخه تولید گوشت و لبنیات ایران از آسیب جدی مصون می‌ماند.
