چالشهای تولید در صنعت لبنیات بررسی شد
ریشه‌های رشد نمایی قیمت شیر
نمایندگان پارلمان بخش خصوصی، «تاخیر در تامین نهاده‌های دامی»، «افزایش هزینه‌های نگهداری دام»، «بیماری تب برفکی» و «فشار تورمی اقتصاد» را از عوامل افزایش قیمت لبنیات، به‌خصوص شیر، می‌دانند. در واقع این دلایل در کنار هم، تولید شیرخام را پرهزینه کرده و فشار شدیدی بر کل بازار لبنیات وارد آورده است.
چندی پیش بود که رئیس اتحادیه فرآورده‌های لبنی کشور گفت: قیمت شیر خام در ۵ ماهه امسال نزدیک به ۶۰ درصد افزایش داشته است؛ این میزان افزایش قیمت شیر خام معادل افزایش قیمت شیر طی ۵۰ سال است. براساس اظهارات دامداران، یکی از ریشه‌های اصلی افزایش قیمت، کمبود نهاده‌های دامی است. آنها می‌گویند که تامین سویا، ذرت و جو با تاخیر و موانع زیادی روبه‌رو است و این مواد را مجبورند از بازار آزاد با قیمت‌های بالاتر خریداری کنند. البته این تنها عامل افزایش قیمت شیر و به تبع آن، لبنیات نیست. براساس پاسخ مدیرکل تنظیم بازار وزارت کشاورزی به افزایش بی‌سابقه قیمت لبنیات، جایگزینی نیروی ایرانی به جای اتباع پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه، منجر به افزایش قیمت لبنیات شده است.
علاوه بر موارد مذکور، مشکل بهداشتی دام نیز بحران‌زا شده است. شیوع سویه جدید تب برفکی در دامداری‌های برخی استان‌ها، عرضه شیر خام را کاهش داده است. به گفته سخنگوی انجمن صنایع لبنی، این بیماری باعث کاهش عرضه حدود ۱۰درصدی شده است. گرچه واکسیناسیون دام‌ها ادامه دارد، اما فعالان می‌گویند واکسن‌های موثرتر و دسترسی سریع‌تر باید در دستور کار باشد تا چرخه تولید از آسیب بیشتر در امان بماند.
تورم عمومی و فشار تحریم‌ها نیز عامل مهم دیگری است. هزینه‌های عمومی تولید، از جمله حمل‌ونقل، انرژی و بسته‌بندی، با افزایش جدی مواجه شده‌اند که همه آنها به افزایش هزینه نهایی لبنیات دامن زده است.
هم‌زمان با این فشارها، فعالان این بخش اعلام کرده‌اند که زیر بار هزینه‌ها توان تولید با نرخ قبلی را ندارند و برای ادامه فعالیت به قیمت منصفانه‌تر نیاز دارند. آنها بر این باورند که اگر قیمت محصولات لبنی متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا نکند، تولیدکنندگان ممکن است از بازار خارج شوند یا دامداری‌های خود را تعطیل کنند.
از سوی دیگر، این افزایش قیمت تاثیر مستقیمی بر مصرف‌کننده دارد. سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران گفته است که در ماه‌های مهر و آبان امسال، نرخ شیر خام وارد مسیر افزایشی شده و قیمت آن از ۲۳ هزار تومان در ابتدای خرداد به ۳۵ هزار تومان در دامداری‌ها رسیده است. این رقم با احتساب کرایه حمل تا ۳۶ هزار تومان نیز افزایش یافته است.
در عین حال، این افزایش قیمت می‌تواند پیامدی معکوس برای خود تولیدکنندگان داشته باشد. در واقع با گران‌تر شدن لبنیات، تقاضا ممکن است کاهش یابد که این امر بازار فروش دامداران را محدود می‌کند. فعالان بخش خصوصی هشدار می‌دهند که اگر مصرف کاهش یابد، آسیب به تولیدکنندگان نیز محتمل است، چراکه چرخه تولید، از دامداری تا عرضه لبنیات، می‌تواند دچار بی‌ثباتی شود.
در نهایت، به نظر می‌رسد که بخش لبنیات ایران در نقطه‌ی حساسی قرار دارد؛ تولیدکنندگان با هزینه‌های سرسام‌آور دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بیماری دام هزینه‌ها را بیشتر می‌کند و مصرف‌کنندگان به‌خاطر افزایش قیمت‌ها در حال عقب‌نشینی هستند. در چنین شرایطی، فعالان صنفی بارها خواستار دخالت جدی‌تر دولت و تقویت نظارت بر تخصیص نهاده و توزیع عادلانه آن شده‌اند.
زنجیره علل افزایش قیمت لبنیات
به عقیده فعالان بخش خصوصی، افزایش قیمت لبنیات ناشی از چند عامل اصلی است؛ کمبود و تاخیر در تامین نهاده‌های دامی که دامداران را به خرید آزاد و پرهزینه سوق داده، رشد شدید هزینه‌های نگهداری و واکسیناسیون، فشارهای تحریم که واردات نهاده را دشوار و گران کرده و تورم عمومی اقتصاد که بر تمام حلقه‌های تولید اثر گذاشته است. در کنار این عوامل، مشکلاتی مانند شیوع تب‌برفکی و کاهش کیفیت تغذیه دام نیز هزینه تولید را بالا برده و مجموع این شرایط موجب افزایش قیمت لبنیات در بازار شده است.
بر این اساس ناصر مرادی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: موضوعات و مشکلاتی که امروز در بخش دامی و لبنی با آن مواجه هستیم، واقعیتی است که ریشه در چند عامل دارد. درحال‌حاضر نهاده‌های دامی بسیار سخت و با تاخیر به دست تولیدکنندگان می‌رسد و بسیاری از دامداران ناچار می‌شوند که نهاده را از بازار آزاد تهیه کنند. از سوی دیگر، هزینه‌های نگهداری دام و واکسیناسیون نیز افزایش چشم‌گیری داشته و مجموع این عوامل باعث شده هزینه تمام‌شده تولید نسبت به گذشته بسیار بالاتر رود. اگر حمایت‌ها وجود نداشته باشد، تولیدکنندگان در ادامه فعالیت با مشکل جدی روبه‌رو می‌شوند.
او ادامه داد: در این میان دو موضوع اساسی پیش‌روی ساماندهی به وضعیت موجود مطرح می‌شود؛ نخست، لزوم حمایت از تولیدکننده است. به این معنا که قیمت محصولات باید متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا کند تا فعالیت دامدار صرفه اقتصادی داشته باشد. اگر چنین افزایشی اعمال نمی‌شد، بسیاری از دامداران ناچار بودند یا دام خود را بفروشند یا به‌طور کامل فعالیت خود را متوقف کنند. افزایش اخیر قیمت‌ها به نفع بخش تولید بوده و هر اندازه تولیدکننده سود بیشتری ببرد، بهبود در بازار شیر و گوشت نیز قابل انتظار خواهد بود. در واقع افزایش تولید، یعنی تنظیم بهتر بازار.
نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران توضیح داد: مساله دوم، مصرف‌کننده است. با افزایش قیمت‌ها، سبد مصرفی خانوار به‌ویژه در بخش لبنیات رو به کاهش است.
لبنیات یکی از ضروری‌ترین اقلام غذایی مردم است و کاهش مصرف آن، سلامت جامعه را تهدید می‌کند. در حال حاضر نگرانی کاهش شدید توان خرید مصرف‌کننده وجود دارد که مصرف لبنیات بیش از این کاهش یابد. به همین دلیل، دولت و وزارت جهاد کشاورزی باید به دنبال چاره‌ای باشند تا در کنار حمایت از تولید، مصرف‌کننده نیز مورد توجه قرار گیرد. به‌ویژه لازم است سهم یارانه افزایش یابد تا سفره خانوار از لبنیات خالی نماند. کاهش مصرف، در نهایت به تولیدکننده نیز آسیب می‌زند، زیرا بازار فروش شیر محدود می‌شود و چرخه تولید لطمه می‌بیند.
مرادی تاکید کرد: در بخش نهاده‌های دامی نیز ضروری است نظارت‌ها تقویت شود. اکنون بخش قابل‌توجهی از نهاده‌ها از طریق واردات تامین می‌شود. بنابراین باید سازوکاری باشد که واردکنندگان بتوانند به‌راحتی فرآیند واردات را انجام دهند و نهاده با همان یارانه و ارز ترجیحی که دولت اختصاص می‌دهد، بدون واسطه و تاخیر به دست تولیدکننده برسد. همچنین در سامانه بازارگاه که نهاده‌ها عرضه می‌شود، لازم است نظارت دقیق‌تری برقرار باشد تا روند تخصیص شفاف و منصفانه انجام شود.
او افزود: موضوع دیگر، شیوع تب برفکی در کشور است که امروز با توجه به کمبود نهاده‌ها، خشکسالی و کاهش کیفیت تغذیه دام، به معضلی جدی تبدیل شده است. واکسیناسیون در حال انجام است، اما به نظر می‌رسد واکسن‌های جدیدتر و موثرتری مورد نیاز است. این واکسن‌ها باید هرچه سریع‌تر در اختیار دامداران قرار گیرد تا با حمایت دولت، فرآیند واکسیناسیون به شکل کامل و موثر انجام شود و بخش دامی با بحران تازه‌ای مواجه نشود.
این عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران گفت: اکنون در کشور به‌طور متوسط هر روز شاهد افزایش قیمت‌ها هستیم و نرخ تورم تنها محدود به بخش شیر و گوشت نیست. بخش مهمی از این افزایش قیمت‌ها ناشی از تحریم‌های شدید علیه کشور است که دسترسی فعالان به بسیاری از کالاهای اساسی و وارداتی را دشوار و پرهزینه کرده است. بدیهی است که تشدید تورم، به‌طور مستقیم بر قیمت محصولات دامی نیز اثر می‌گذارد.
مرادی در پایان تاکید کرد: با وجود همه این مشکلات، کشور در بخش دام و لبنیات تولیدکنندگان توانمند و بزرگی دارد. علاوه بر تامین نیاز داخلی، صادرات نیز انجام می‌شود و سال گذشته اقدامات قابل‌توجهی در این بخش صورت گرفت. بنابراین کمبودی در حوزه شیر و لبنیات وجود ندارد، اما فشار ناشی از تحریم، شرایط اقتصادی و خشکسالی، بار سنگینی بر دوش این بخش گذاشته است. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که افزایش قیمت‌ها تابع شرایط اقتصادی کشور و نرخ تورم است.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که بحران کنونی لبنیات گرچه ریشه در زنجیره تولید دارد، اما فراتر از یک چالش فصلی است. این وضعیت می‌تواند به نقطه بحرانی برای امنیت غذایی و ثبات بازار لبنی ایران تبدیل شود. افزایش مداوم قیمت شیر خام که فشارهایی چون کمبود نهاده دامی، شیوع بیماری و تورم را با هم تجربه می‌کند، بدون سیاستگذاری دقیق کنترل‌ناپذیر می‌تواند مصرف را به‌طرز جدی محدود کند.
کاهش مصرف لبنیات میان خانوارهای کم‌درآمد، نه تنها سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد بلکه ممکن است تولیدکنندگان را در موقعیتی قرار دهد که بازار خود را از دست بدهند، به‌ویژه اگر فروش کاهش یابد و هزینه تولید افزایش یابد.
علاوه بر آن، مقابله قاطع با تب برفکی باید در اولویت باشد. واکسیناسیون گسترده و دسترسی به واکسن‌های موثرتر، قرنطینه درست مناطق آلوده و پایش مستمر سلامت دام، اقداماتی است که اگر جدی گرفته نشود، هزینه‌های بهداشتی و تولیدی بخش دام‌پروری را بیشتر خواهد کرد.
در نهایت، بدون اقدام هماهنگ میان دولت، تولیدکنندگان و نهادهای نظارتی، ممکن است بازار لبنیات به‌جای بهبود، با چالش تضعیف بیشتر مواجه شود، آن‌هم در شرایطی که لبنیات برای بخش زیادی از جمعیت نه صرفا کالا، بلکه جزئی ضروری از سبد غذایی آنها است. این‌کشمکش بین افزایش قیمت برای حفظ تولید و حمایت مصرف‌کنندگان باید با درایت و سرعت مدیریت شود تا یک بحران مقطعی، به افت دائمی در دسترسی خانوارها به محصولات لبنی تبدیل نشود.
