نجات زاینده رود در گرو تغییر حکمرانی آب
کارشناسان معتقدند نجات زاینده رود در گرو تغییرات جدی در حکمرانی آب است؛ چه در سطح ملی و با اصلاح قوانین در مجلس و چه در سطح محلی. منظور از حکمرانی روابط بین وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، نمایندگان مجلس، دولت و سایر نهادها است که باید برای حفظ پهنه‌های آبی چون زاینده رود به همگرایی موثر و شفافیت برسند. از سال‌های گذشته تاکنون، رسانه‌ها، کارشناسان و فعالان محیط زیست بارها در جلسات، مقالات و گزارش‌ها بر ضرورت جاری شدن دوباره زاینده رود یا حتی ایجاد یک حداقل جریان پایدار برای این رودخانه تاکید کرده‌اند.
هدف از این اقدام، تامین آب مورد نیاز برای تنفس آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از تشدید فرونشست بوده اما اقدام موثری در این راستا انجام نگرفته است. بسیاری از پروژه‌هایی که قرار بود به احیای زاینده رود کمک کنند، به دلایل گوناگون بیش از یک دهه معطل مانده است و گرچه اکنون برخی از آنها مجددا فعال شده است که نقطه امیدی است، اما در تمام این سال‌ها، برداشت‌های آب در بالادست زاینده رود، چه در استان اصفهان و چه در استان همجوار، همچنان ادامه داشته و تاکنون هیچ کنترل جدی بر روی آن اعمال نشده است.
اصفهان بی‌زاینده رود می‌میرد
بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند که در تمام این سال‌ها، مسوولان فرا استانی نسبت به این بحران واکسینه شده‌اند؛ به گونه‌ای که موضوع برای آنها به قصه‌ای تکراری بدل شده که عزمی برای حل آن ندارند. اصفهان، با پیشینه تاریخی و فرهنگی چند صد ساله، بخش مهمی از هویت خود را وامدار زاینده رود است. مکتب اصفهان در نقاشی، آواز و مدارج کمال بسیاری از هنرهای صنایع دستی ایران در جوار همین رودخانه شکل گرفته و رونق یافته است.
زاینده رود که زمانی نگین فلات مرکزی ایران بود، امروز به رودخانه‌ای خشکیده و بی‌جان تبدیل شده و حیات تاریخی، فرهنگی و اجتماعی این شهر را در معرض نابودی قرار داده است. اکنون پرسش جدی این است که چرا تاکنون راهکاری عملی برای عبور اصفهان از این بحران اتخاذ نشده و چه باید کرد تا زاینده رود دوباره بتواند نفس بکشد. کارشناسان تاکید دارند که تدوین سیاست‌های ملی پایدار، مدیریت یکپارچه منابع آب و کنترل برداشت‌ها از اولویت‌هایی است که باید فورا در دستور کار قرار گیرد.
بارگذاری‌های بی‌محابا
در این پیوند دبیر هیات اندیشه‌ورز آب بنیاد نخبگان اصفهان با بیان اینکه زاینده رود با کمبود شدید آب مواجه است، گفت: بخشی از این کمبود به دلیل بارگذاری‌هایی است که در چند دهه اخیر انجام شده و بخشی دیگر به خاطر برداشت‌های غیرمجازی است که همچنان ادامه دارد؛ این بارگذاری و برداشت‌های غیرمجاز هم در بالادست و هم در پایین‌دست رودخانه، عمدتا در حوزه کشاورزی اتفاق افتاده است. انتشاری تصریح کرد: در فاز اول طرح انتقال آب از دریای عمان، برداشت بخشی از صنایع از زاینده‌رود حذف می‌شود. البته صنایع کوچک و متوسطی هم در سراسر حوضه وجود دارند که همچنان از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند و توان اقتصادی بالایی هم ندارند که بتوانند از آب دریا استفاده کنند اما باید برنامه‌ریزی شود که در میان‌مدت و بلندمدت، بار این صنایع هم از روی منابع زیرزمینی برداشته و با منابع آب نامتعارف جایگزین شود.
وی گفت: در بخش کشاورزی هم باید اصلاح الگو و هوشمندسازی ادامه پیدا کند. استان اصفهان در این زمینه پیشتاز بوده و راندمان و بهره‌وری در آن از متوسط کشوری بهتر است، اما این روند باید تداوم یابد و همچنان بهبود پیدا کند. انتشاری با اشاره به برداشت‌های غیرمجاز از زاینده رود در بالادست گفت: در بالادست برداشت‌ها یا از طریق پمپاژ از رودخانه و یا از طریق ورود آب به انهار سنتی انجام می‌شود. وی افزود: برای مدیریت برداشت‌ها در بالادست، باید ورودی آب به انهار سنتی کنترل پذیر و به معنی واقعی از طریق کنتورها، میزان پمپاژ آب کنترل شود.
انتشاری اظهار کرد: از طرفی باید تعهدات کاهش پیدا کند؛ هم باید جلوی برداشت‌های غیرمجاز گرفته شود و هم بخشی از تعهداتی که دولت در سال‌های گذشته داده بازخرید یا به نحوی جبران شود. این پژوهشگر زاینده رود با اشاره به دسته دوم راهکارها برای نجات زاینده رود افزود: با این حال، صرفا کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری مشکل زاینده رود را حل نمی‌کند؛ حجم بارگذاری‌ها آن‌قدر زیاد است که به پروژه‌های تامین آب هم نیاز داریم تا بخشی از این بار جبران شود.
