چرا مغز به برخی خاطرات می‌چسبد و بقیه را فراموش می‌کند؟
این‌ها صحنه‌هایی بودند که لئو لین، دانشجوی دکترای آزمایشگاه عصب‌شناسی رینهارت در دانشگاه بوستون، باور داشت خاطراتی نیستند که به طور معمول در ذهن باقی بمانند. او می‌گوید این تجربه‌اش او را به فکر واداشت: چرا مغز انسان برخی خاطرات به ظاهر عادی مانند تماشای سنجاب‌ها را در ذهن نگه می‌دارد و به خاطرات و اطلاعاتی به‌نظر مهم‌تر اجازه فراموشی می‌دهد؟
این سوال، پایه پژوهشی شد که نتایج آن در شماره اخیر نشریه «ساینس ادونس» (Science Advances) منتشر شد. پژوهشگران این مقاله، امیدوارند از طریق آن بتوانند کاربردهایی عملی برای شیوه ذخیره خاطرات مغز ارائه کنند؛ به عنوان مثال در شیوه‌ای که معلم‌ها و استادها به دنبال حداکثرسازی یادآوری مطالب در ذهن دانشجویان هستند یا شیوه تعامل پرستاران با مبتلایان به آلزایمر.
این پژوهش مکتوب شده توسط لین و سایر پژوهشگران در دانشگاه بوستون، دریافته است که مغز به شیوه خود اهمیت یک خاطره را درک می‌کند و بر اساس آن برخی خاطرات خاص را انتخاب و تقویت می‌کند. این پژوهش که با ۱۰ آزمایش روی ۶۵۰ شرکت‌کننده در مجموع آزمایش‌ها انجام شده است، می‌گوید مغز بر اساس معیارهای خودش تصمیم می‌گیرد کدام خاطرات را نگهداری و کدام خاطرات را محو کند.
یافته‌ها نشان می‌دهند که حس افراد در لحظه وقوع یک اتفاق (شادی یا غم فراوان)، میزان استفاده از داده‌ها و اطلاعات خاص یا پاداش مرتبط با یک خاطره، نقشی مهم در ذخیره‌سازی عمیق‌تر آنها دارند. به این صورت، می‌توان خاطرات «شکننده» از رویدادهای عادی را با پیوند دادن به لحظات به‌یادماندنی یا پرارزش در حافظه تثبیت کرد و مانع از فراموشی آنها شد. اگر این کار به شکل اصولی و نظام‌مند انجام شود، می‌تواند به تقویت خاطرات مفید یا تضعیف خاطرات بی‌مورد کمک کند.
رابرت رینهارت، استاد روان‌شناسی و علوم مغزی دانشگاه بوستون و یکی از نویسندگان این مقاله در یک گزارش خبری توضیح داده: «حافظه فقط یک دستگاه ذخیره‌سازی منفعل نیست. مغز ما تصمیم می‌گیرد که چه خاطرات و اطلاعاتی مهم است و رویدادهای احساسی می‌توانند به عقب برگردند و خاطرات شکننده را تثبیت کنند. پژوهش ما حاکی از آن است که می‌توان از اهمیت احساسی به شیوه‌های دقیقی بهره برد.»
پژوهشگران برای بررسی فرضیات خود، سه آزمایش انجام دادند و همچنین داده‌های ۷ آزمایش مستقل دیگر را تحلیل کردند. آزمایش آنها شامل نشان دادن تصاویر مختلفی به شرکت‌کنندگان بود. برخی تصاویر عادی و «خنثی» و برخی تصاویر همراه با «پاداش» نقدی بودند. سپس روز بعد، در آزمایشی غیرمنتظره، میزان یادآوری تصاویر توسط شرکت‌کنندگان سنجیده می‌شد.
در آزمایش‌های دیگر، همزمان با نشان دادن برخی تصاویر به افراد، به آنها یک شوک الکتریکی ملایم وارد می‌شد. پژوهشگران فهمیدند که افراد رویدادهای «شکننده‌ای» را که دقیقا پیش از یک رویداد احساسی (در اینجا، پاداش یا شوک) اتفاق افتاده بودند، بهتر به یاد می‌آورند. این موضوع به‌ویژه در زمانی برجسته‌تر بود که شباهت‌هایی بین این دو رویداد وجود داشت؛ چه از نظر انطباق رنگ یا سرنخ‌های بصری و چه سایر شباهت‌ها.
این پژوهش همچنین کشف کرد که اگر یک رویداد مهم یا معنادار رخ دهد، افراد خاطرات خنثی رخ‌داده پس از آن را نیز راحت‌تر به یاد می‌آورند.
لین، پژوهشگر نخست این مقاله در یک ایمیل توضیح داد: «البته یافته‌ها نشان می‌دهند که رویدادهای احساسی تمام خاطرات نزدیک را به یک اندازه تقویت نمی‌کنند.
مغز از قوانین متفاوتی بر اساس زمان‌بندی وقوع آن رویدادها و خاطرات استفاده می‌کند. تقویت خاطره ناشی از یک تجربه یا رویداد برجسته، به‌ویژه بر آن دسته از خاطرات شکننده‌ای اثر می‌گذارند که در حالت عادی به راحتی فراموش می‌شوند. البته اگر این خاطرات غیرمحوری، خودشان بار احساسی داشته باشند، اثر تقویتی بر آنها کاهش می‌یابد.
(به عبارت دیگر، نیاز چندانی به تقویت بیرونی آنها نخواهد بود.)»
حافظه یکی از نشانه‌های سلامت مغز و اعصاب است، ولی متخصصان پی برده‌اند که فارغ از هر سنی که فرد دارد، خاطرات همواره غیر دقیق و قابل تغییر هستند. طی دوران زندگی خود، مغز ما حجم نامحدودی از اطلاعات را پردازش می‌کند و باید آنها را براساس اهمیتشان و نیاز به ذخیره‌سازی یا فراموش کردنشان غربال کند. به طور معمول نیز اطلاعاتی را تقویت می‌کند که متمایز باشند یا بار احساسی خاصی در آنها نهفته باشد. با این حال، حتی در این صورت نیز خاطرات ما می‌توانند تغییر کنند.
در سال‌های گذشته، درک متخصصان عصب‌شناسی از مغز انسان به شدت افزایش یافته است و آنها پیش‌تر راه‌هایی برای مراقبت از آن و کاهش فراموشی پیشنهاد داده بودند: ورزش منظم، خواب کافی و استرس و همچنین تقویت پیوندهای اجتماعی.
با مقاله جدید، راهکار جدیدی برای تقویت حافظه ارائه شده است: اگر قصد حفظ یک خاطره یا اطلاعات خاص را دارید، آن را از طریق پیوند دادن با احساسات یا پاداش تقویت کنید. این راهکار حتی برای خاطرات گذشته نیز قابل استفاده است؛ کافی است تفسیر یا احساس خود را از یک خاطره تغییر دهید.
منبع: Washington Post
