گذر سبز فولاد
مهم‌ترین گلوگاه‌های تولید فولاد بدون کربن کدام‌اند؟
آنچه بیش از همه اهمیت دارد آن است که زمین تا چه حدی تاب و توان انتشار این حجم از زباله معدنی و کربن دارد و اینجاست که بحث اقتصاد چرخشی موردتوجه صاحب‌نظران قرار می‌گیرد. دستیابی به تولید فولاد بدون انتشار کربن یا همان فولاد سبز، امری غیرممکن نیست و می‌توان به کمک روش‌هایی از هدررفت منابع خدادادی تجدیدناپذیر جلوگیری کرد. برای مثال، در مقاله‌ای که نشریه Nature Sustainability منتشر کرده گروهی از کارشناسان تاکید کرده‌اند که تداوم و حفظ ذخیره‌های معدنی و تولید فولاد تنها در شرایطی امکان‌پذیر است که مسائل محیط زیستی در فرآیند تولید، جدی گرفته شوند. فرآیندهای مدرن فولادسازی به کک که از زغال‌سنگ تولید می‌شود وابسته هستند و سوخت کوره‌های تولید فولاد از همین مجرا تامین می‌شود تا سنگ‌آهن به فولاد تبدیل شود. این فرآیند یعنی سوزاندن زغال‌سنگ به منظور تامین انرژی، بعد از انقلاب صنعتی یکی از بزرگ‌ترین دلایل انتشار کربن و ایجاد آلایندگی به حساب می‌آمد. نویسندگان مقاله مذکور هنوز درباره چگونگی تحقق تولید پایدار فولاد سبز با هزینه‌های اقتصادی، مردد هستند و می‌گویند هنوز مشخص نیست تولید پایدار فولاد سبز تا چه حد دست‌یافتنی است و سیاست‌های اقلیمی آینده و روندهای تولید صنعتی چه تاثیری بر عرضه می‌گذارد؟
کمک اقتصاد چرخشی
اقتصاددانان که همیشه علم اقتصاد را به‌عنوان دانش استفاده بهینه منابع موجود معرفی می‌کنند، راهکارهایی برای کاهش آلاینده‌ها معرفی می‌کنند. به گفته آنها اقتصاد چرخشی که رویکرد نوین در مدیریت منابع است می‌تواند به فروکاست میزان آلایندگی‌ها منجر شود، چرا که این رویکرد تاکید زیادی به کاهش ضایعات، بازیافت و استفاده مجدد از مواد مصرف‌شده دارد. البته ممکن است اقتصاد چرخشی در وهله نخست برای کسب‌وکارها به‌ویژه در ایران شبیه به کابوس باشد، چرا که آنها همین الان هم با گلوگاه‌هایی همچون کمبود سرمایه در گردش و نبود نقدینگی، تورم تولیدکننده، کمبود تقاضا و همچنین تحریم‌های جدید مواجه‌اند. تمام مشکلات بر سر راه تولیدکنندگان به‌ویژه در تولیدکنندگان صنایع مادر وجود دارد، اما اقتصاد چرخشی توضیح می‌دهد استفاده دوباره از زباله‌های معدنی، همزمان که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، سبب ایجاد درآمدهای جدید و درنهایت مزیت رقابتی می‌شود. به‌ویژه که رویکردهای جدید جهانی، با وضع قوانینی همچون مالیات بر کربن رفته‌رفته به‌سوی اقتصاد سبز حرکت می‌کند. به‌عنوان نمونه، ژاپن تعهد داده تا سال ۲۰۵۰ به انتشار خالص صفر برسد.
چالش‌های کنونی
محدودیت‌های سخت‌گیرانه در بودجه کربن می‌تواند به کاهش چشمگیر تولید فولاد منجر شود، به‌گونه‌ای که گزارش‌ها تخمین می‌زنند روش‌های جدید تولید فولاد ممکن است میزان فولاد باکیفیت موردنیاز صنعت خودرو را به ۴۰ درصد سطح فعلی بکاهد. این بدان معناست که تولید فولاد خام نیز به ۳۵ درصد میزان کنونی کاهش می‌یابد. تولید فولاد با انتشار کربن خالص صفر، به تزریق مقادیر فراوانی برق، هیدروژن و قراضه فولاد نیاز دارد. براساس داده‌های «گروه رهبری گذار صنعتی»، دست‌کم ۷۳ پروژه فولاد سبز در جهان در حال اجراست. پژوهشگران می‌گویند فناوری‌های موجود تولید فولاد سبز هنوز به بلوغ لازم نرسیده است. تاکوما واتاری، پژوهشگر موسسه ملی مطالعات محیط زیست ژاپن توضیح می‌دهد، «فناوری‌های تولید فولاد سبز همچنان با چالش‌های فنی، اقتصادی و اجتماعی جدی روبه‌رو هستند و هنوز نمی‌توان از آنها در مقیاس‌های کلان صنعتی استفاده کرد. هنوز مشخص نیست که آیا در آینده برق کافی برای پشتیبانی از نوآوری‌ها در دسترس صنعتگران قرار می‌گیرد یا نه؟». پژوهشگران تاکید می‌کنند که بازیافت قراضه‌های فولادی و تبدیل آنها به مواد باکیفیت، نیاز به فرآیندهای بهینه دارد. آنها خواستار همکاری بیشتر صنعت فولاد، مصرف‌کنندگان و متقاضیان این صنعت در بخش‌های مختلف هستند.
فولاد سبز ایران
همزمان با افزایش اهمیت مسائل محیط زیستی در تولید فولاد جهانی، صنعت فولاد ایران نیز گام‌هایی به سمت تولید فولاد سبز برداشته است. البته این گام‌ها چندان استوار نیست، اما در شرایط فعلی به‌مثابه بارقه امید برای پیوستن به ترندهای جهانی قرار می‌گیرد. طبق آمارهای رسمی، تولید فولاد خام ایران سهم زیادی از تولید ناخالص داخلی را به خودش اختصاص می‌دهد و رشد مستمر تقاضا، کمبود منابع انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای اهمیت پرداختن به مسئله اقتصاد چرخشی در بخش فولاد را دوچندان کرده است. ساختار تولید در صنعت فولاد ایران هنوز تا حد زیادی متکی به روش‌های سنتی است و از سوی دیگر استفاده از ظرفیت باطله‌های معدنی یا بازیافت‌های فولادی نیازمند سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری صنعتی است. این سیاست‌ها عبارت از تنظیم مقررات جامع و مانع برای تشویق تولیدکنندگان به تولید فولاد سبز و بازداشتن آنان از تولید کربن بیشتر است. حال آنکه در تمام این سال‌ها سیاست‌گذار با اعطای یارانه انرژی برای تولید کامودیتی‌های معدنی و فولاد، عملاً انگیزه تولیدکنندگان برای تولید بدون کربن را از بین برده است، به همین دلیل هم هست که اقتصاددانان تاکید می‌کنند سیاست‌گذار باید با جهت‌دهی تولیدکنندگان را به سمت تولید فولاد بدون آلاینده سوق دهد.
