در آستانه بحران کمبود

 تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۸۰ درصد تولید فولاد چین با کوره بلند بود و به‌راحتی از «میل اسکیل» به‌صورت مخلوط با کنسانتره سنگ آهن استفاده می‌کردند و تا آن زمان مشکل محیط ‌زیستی وجود نداشت. یکی از محصولات دیگر بازیافتی که استفاده می‌شد نرمه آهن اسفنجی بود که آن هم یکی از ضایعاتی است که در کوره قوس الکتریکی استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۵ درصد کل کوره‌های قوس الکتریکی چین بیشتر از ۱۲ تا ۱۳ درصد کل تولید فولاد چین نبود، اما از سال ۲۰۱۷ حذف ظرفیت کوره‌های القایی اعمال شد که البته چین تا سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۵۰ میلیون تن ظرفیت تولید کوره القایی داشت و قرار بود ظرف سه سال، هر سال ۵۰ میلیون تن ظرفیت از مدار خارج کند و به جای آن در اولویت نخست با اعمال پرداخت وام‌های بانکی و تسهیلات کارخانه‌های فولاد با کوره‌های قوس الکتریکی و اگر امکان آن نبود به علت تمایل کارخانه‌دار، با کوره‌های اکسیژنی که نسل جدید کوره‌های بلند هستند، جایگزین شوند.

زمانی که در سال ۲۰۱۹ همه‌گیری کووید ۱۹ اتفاق افتاد، برخی بر این باور بودند که چین نمی‌تواند در این زمینه موفق شود و این برنامه به تعویق می‌افتد. جالب است بدانید چین تنها یک سال این برنامه را به تعویق انداخت و تقریباً ۱۵۰ میلیون تن ظرفیت کوره‌های القایی را تا پایان سال ۲۰۲۰ از مدار خارج کرد، یعنی با یک سال تاخیر توانست این کار را اجرایی کند.

با وقوع این اتفاق به ظرفیت کوره‌های قوس الکتریکی اضافه شد و همزمان چین برای استفاده از نرمه آهن اسفنجی به علت مسائل محیط ‌زیستی و محدودیت در رابطه با استفاده مستقیم ضایعات در صنعت فولاد محدودیت‌هایی اعمال کرد. این در حالی است که در بحث اقتصاد چرخشی موضوع اصلی استفاده از این ضایعات است، اما در کشوری مانند چین مسائل محیط‌زیستی در اولویت نخست است و قرار بود تا سال ۲۰۵۰ کل صنایع آن سبز شود که البته بعد از کووید ۱۹ اعلام کرد این کار با ۱۰ سال تاخیر و در سال ۲۰۶۰ انجام می‌شود. اما پیش از کووید ۱۹ می‌گفت تا سال ۲۰۳۰ صنعت فولاد را سبز می‌کند و بعد از کووید ۱۹ اعلام کرد تا سال ۲۰۳۵ این مهم محقق می‌شود، پس برای چین خیلی مهم است که صنعت فولاد کاملاً سبز شود. یعنی از مرحله معدن‌کاری شامل استخراج، تولید، فرآوری تا مراحل ذوب و تولید فولاد و محصول نهایی همگی سبز شوند.

به ظاهر چین این محدودیت‌ها را برای واردات اعمال کرد که باعث شد حتی روی صادرات مستقیم این محصولات از ایران به چین نیز تاثیر بگذارد. در مورد ایران با توجه به محدودیت واردات چین، این محصولات ضایعاتی به کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله مالزی و اندونزی صادر می‌شود، اما چین به تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصولات از جمله تولیدکنندگان داخلی خود توصیه کرد، نسبت به اجرای اقتصاد چرخشی و فرآوری اقدام کنند و امروز شاهدیم که کشورهایی مثل ویتنام که از جمله تولیدکنندگان مطرح فولاد در جنوب شرق آسیا هستند، محصولاتی مثل میل اسکیل یا پوسته اکسید را به‌ اجبار برای صادرات به چین بازیافت می‌کنند؛ به‌طوری‌که مسائل استاندارد زیست‌محیطی چین را رعایت کنند. در مورد تولیدکنندگان محصولات ضایعاتی در چین نیز مراحلی تعریف شده است که این محصولات بازیافت و به‌عنوان خوراک اولیه کارخانه‌های فولادسازی استفاده شوند، چرا که چین به‌شدت وابسته به واردات سنگ آهن است و می‌خواهد این وابستگی را روزبه‌روز کاهش دهد. در ارتباط با ایران مسئله اصلی استفاده از ضایعات و باطله معادن بزرگ دولتی است، چرا که کسری سنگ آهن با توجه به عدم اکتشافات و کشف ذخایر جدید ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال آینده جدی می‌شود. این یکی از بحث‌های عمده است که باعث شده فولادسازان نیز به‌دلیل نگرانی از این کمبود به سمت معدن‌داری بروند. موضوع استفاده از باطله هماتیتی معادن بزرگ می‌تواند کمک زیادی به فولادسازان کند. براساس آمار، مجموع باطله‌های سنگ آهن معادن بزرگ دولتی در کشورمان بیش از ۲۰۰ میلیون تن است.

اگر براساس آمار تولید سنگ آهن در کشور یعنی تولید کنسانتره را در طول ۱۰ سال گذشته مهندسی معکوس کنیم، حجم باطله‌ها ممکن است به حدود ۳۰۰ میلیون تن برسد، ولی در حدود کمتر از ۲۰۰ میلیون تن اعلام می‌شود. به عبارت دیگر، کمتر از ۱۰ درصد ذخیره قطعی سنگ آهن کشورمان را این باطله‌های هماتیتی معادن بزرگ تشکیل می‌دهد و استفاده از باطله‌ها به دلیل آنکه هزینه اضافه برای خردایش و ریزدانه شدن ندارند، کمک زیادی به اقتصاد معادن و فولادسازان می‌کند و می‌تواند بحران کمبود سنگ آهن را حداقل یک تا دو سال به تعویق بیندازد.

* کارشناس ارشد بازار بین‌المللی آهن و فولاد