عوامل نزول متغیرهای مالی صنعت دوده بررسی شد؛
ماده سیاه راهبردی در صنعت
وابستگی مواد اولیه این صنعت به نرخ جهانی نفت و گاز موجب می‌شود تا شرکت‌های تولیدکننده دوده با فزونی هزینه همراه شوند. شاید در نگاه اول، دوده فقط یک ماده سیاه و ساده به نظر برسد، اما واقعیت این است که تقریبا هیچ تایری بدون دوده تولید نمی‌شود و بسیاری از صنایع از پلاستیک‌سازی گرفته تا جوهر و رنگ و حتی باتری‌ها به آن وابسته‌اند. به همین دلیل، این صنعت به‌ظاهر کوچک، نقشی راهبردی در زنجیره ارزش پتروشیمی و خودروسازی دارد.
مرداد رکودی دوده‌ای‌ها
ارزیابی مقادیر تولید گروه دوده بورس تهران نشان می‌دهد که در ۱۳ سال گذشته همواره در هر سال میانگین ۱۱درصد به مجموع تولیدات این صنعت افزوده شده است. با این حال در سال گذشته شتاب رشد تولیدات کاهش یافته و تنها ۲درصد به تولیدات دوده افزوده شد. در سال ۱۴۰۳، ۱۴۳هزار تن دوده از طریق سه شرکت بورسی این گروه به تولید درآمد که در مقایسه با سال ماقبل افزایش ۲درصدی را تجربه کرده است.
در سه‌ماهه بهار امسال ۱۳درصد از مجموع تولیدات این گروه کاسته شد و مجموع تولیدات این صنعت از ۳۸هزار به ۳۳هزار و ۶۲۷تن نزول یافت. در بازه ۵ماهه نیز نزول در تناژ تولیدات این گروه رقم خورده است و ۵۲هزار تن محصول در سال جاری به چرخه تولید درآمد. در پنجمین ماه سال جاری نیز میزان تولیدات صنعت دوده همچون دوره‌های گذشته با افت قابل‌توجهی همراه شده است. در مرداد ماه امسال ۹هزار و ۴۷۶تن محصول از طریق بورسی‌های دوده‌ساز به چرخه تولید درآمد که نسبت به مرداد سال قبل کاهش ۲۳درصد به ثبت رسانده است. طی ۵ ماه نخست سال جاری هر سه تولیدکننده دوده بورس تهران با نزول تولید همراه بوده‌اند. بیشترین میزان افت مختص به شرکت «شصدف» است که در مدت مذکور نزول ۲۶درصدی در تولیدات خود تجربه کرده است.
صنعتی رو به رشد
بازار جهانی دوده در سال ۲۰۲۴ ارزشی در حدود ۱۸ تا ۲۲میلیارد دلار داشته است و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده با نرخ رشد سالانه‌ای بین ۴ تا ۹درصد توسعه یابد. دلیل این رشد روشن است: افزایش تقاضا برای تایر خودرو، گسترش صنعت لاستیک، رونق پلاستیک‌ها و افزایش کاربردهای دوده در صنایع پیشرفته. آسیا-پاسیفیک، به‌ویژه چین و هند، قلب تپنده این بازار است. بیش از ۶۰ درصد تولید جهانی در این منطقه انجام می‌شود. بیش از دو سوم دوده تولیدی جهان برای تایرها مصرف می‌شود و بخش باقی‌مانده به صنایع دیگری چون پلاستیک، جوهر چاپ، رنگ و پوشش اختصاص دارد. در کنار این، روند نوظهور دوده‌های تخصصی یا Specialty Carbon Black نیز اهمیت یافته است؛ محصولاتی که با خواص خاص مانند رسانایی الکتریکی یا مقاومت شیمیایی در صنایع پیشرفته‌ای چون باتری، تجهیزات الکترونیک و کامپوزیت‌ها کاربرد دارند.
از لاستیک خودرو تا جوهر چاپ
مهم‌ترین کاربرد دوده در صنعت تایر است. اضافه شدن دوده به ترکیب لاستیک باعث افزایش مقاومت سایشی، استحکام کششی و طول عمر محصول می‌شود. در واقع، بدون دوده تایرها به‌سرعت فرسوده می‌شوند. علاوه بر تایر، در بسیاری از قطعات لاستیکی غیرتایری مانند تسمه‌ها، واشرها و ضربه‌گیرها نیز دوده نقشی حیاتی دارد. در صنعت پلاستیک، دوده علاوه بر رنگ‌دهی، موجب افزایش مقاومت در برابر اشعه فرابنفش و بهبود خواص مکانیکی می‌شود. صنایع رنگ‌سازی و چاپ نیز برای تولید رنگ‌ها و جوهرها به دوده وابسته‌اند. در سال‌های اخیر، دوده‌های تخصصی وارد عرصه‌های پیشرفته‌تری شده‌اند. به‌عنوان مثال در تولید باتری‌های لیتیومی، بهبود رسانایی الکتریکی از طریق استفاده از دوده‌های ویژه امکان‌پذیر است. همچنین در صنایع الکترونیک، پوشش‌های ضد اشعه و کامپوزیت‌های مقاوم به حرارت، دوده جایگاه تازه‌ای پیدا کرده است.
تقلیل درآمدی دوده‌‌سازان
ارزیابی میزان درآمد صنعت دوده در دوره‌های گذشته نشان می‌دهد که شتاب رشد درآمد این صنعت با کاهش همراه بوده است. در سال ۱۴۰۳ میزان درآمد دوده‌‌سازان در مقایسه با میانگین تاریخی ۱۳درصد افت یافته و درآمد این صنعت به میزان ۸هزار و ۴۵۳میلیارد تومان به ثبت رسیده است. در سه‌ماهه نخست سال جاری نیز وضعیت درآمدی صنعت دوده چندان مطلوب نبوده است.
در این بازه فروش صنعت دوده بدون تغییر نسبت به بهار ۱۴۰۳در سطح ۲هزار و ۶۵میلیارد تومان ثابت باقی مانده است. این وضعیت در بازه ۵ماهه بحرانی تر بوده است. طی این مدت ۱درصد از فروش شرکت‌های تولیدکننده دوده کاسته شده است و درآمد این گروه به ۳هزار و ۴۰۰میلیارد تومان نزول یافت. در سال جاری از میان سه تولیدکننده دوده بازار سرمایه، «شدوص» بیشترین میزان افزایش را در درآمد خود تجربه کرده است. فروش این شرکت با رشد ۲۶درصدی نسبت به ۵ماه ابتدایی ۱۴۰۲، به میزان ۱هزار و ۱۷۲میلیارد تومان به ثبت رسیده است.
چالش‌های جهانی و داخلی
صنعت دوده گرچه مزیت‌های بسیاری دارد، اما با چالش‌های جدی روبه‌روست. نخستین چالش، مسائل زیست‌محیطی است. تولید دوده فرآیندی آلاینده محسوب می‌شود و انتشار ذرات معلق، گازهای گلخانه‌ای و ترکیبات گوگردی فشار زیادی بر تولیدکنندگان وارد می‌کند. کشورهای توسعه‌یافته استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای کنترل آلودگی وضع کرده‌اند و این موضوع هزینه‌های زیادی برای نصب فیلترها و تجهیزات کنترلی به همراه دارد. چالش دوم، نوسان قیمت مواد اولیه است. وابستگی صنعت به نفت و گاز سبب می‌شود هر تغییر در بازار انرژی مستقیما بر قیمت تمام‌شده اثر بگذارد.
در ایران، گرچه خوراک نسبتا ارزان‌تر است، اما مشکلاتی مانند محدودیت دسترسی به فناوری‌های نو و هزینه بالای سرمایه‌گذاری مانع توسعه شده است. رقابت شدید در بازار جهانی نیز موضوع دیگری است. چین و هند با تولید انبوه و هزینه پایین، تهدیدی برای تولیدکنندگان کوچک‌تر هستند. در کنار این، مشکلات صادراتی ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، هزینه‌های حمل‌ونقل و نوسان نرخ ارز بر تولیدکنندگان ایرانی فشار مضاعف وارد می‌کند.
عملکرد خوب متغیرهای سودآوری
در مقیاس سالانه طی ۱۳سال گذشته روند سودآوری شرکت‌های دوده بازار سهام افزایشی بوده است. در سال ۱۴۰۳حاشیه سود این گروه به میزان ۲۱درصد به ثبت رسید که در مقایسه با میانگین سالانه افزایش ۷درصد تجربه کرده است. در مقیاس فصلی طی بهار امسال وضعیت سودآوری این صنعت چندان مطلوب نیست. در سه‌ماهه نخست سال جاری حاشیه سود شرکت‌های دوده‌ای به میزان ۱۹درصد به ثبت رسید که نسبت به میانگین تاریخی ۲درصد کاهش یافته است. بالاترین میزان حاشیه سود در سه‌ماهه نخست سال مختص به شرکت «شکربن» است. این شرکت در سال ۱۴۰۳ و بهار امسال به‌ترتیب حاشیه سود ۳۱ و ۲۲درصدی را به ثبت رسانده است.
سیاهی که به رنگ توسعه درمی‌آید
چشم‌انداز صنعت دوده در جهان و ایران ترکیبی از تهدیدها و فرصت‌هاست. مقررات سخت‌گیرانه زیست‌محیطی فشار زیادی وارد خواهد کرد، اما در عین حال توسعه فناوری‌های پاک‌تر و دوده‌های تخصصی می‌تواند افق‌های تازه‌ای بگشاید. بازار خودروهای برقی و تجهیزات الکترونیک نیز به مصرف بیشتر دوده‌های پیشرفته منجر خواهد شد. در ایران، چنانچه دولت با سیاست‌های حمایتی مانند تسهیل واردات فناوری، ارائه تسهیلات مالی و حمایت از صادرات، مسیر را هموار کند، این صنعت می‌تواند جایگاه مهم‌تری در اقتصاد کشور پیدا کند.
