سه ریسک اساسی در صنعت آشامیدنی بازار سرمایه بررسی شد؛
کلید موفقیت نوشیدنی‌ها
ارزیابی متغیرهای مالی صنعت آشامیدنی نشان می‌دهد که در سال جاری میزان تولیدات بر اثر نوسانات قیمت ماده‌اولیه و وابستگی به واردات کاهش یافته است. با این حال از نظر درآمدی طی هفت ماه نخست امسال ۵۷درصد جهش درآمدی در گروه آشامیدنی نسبت به دوره مشابه رقم خورده است. این رشد درآمدی موجب بهبود سودآوری نشده و حاشیه سود بهار این گروه با کاهش ۱درصدی نسبت به میانگین تاریخی به میزان ۱۵درصد ثبت شده است.
رکود تولیدات
اولین متغیر مالی مهم در صنایع بورسی، بحث تولیدات است. از این منظر طی ۱۳سال گذشته به‌طور متوسط در هر سال ۷۹۵میلیون لیتر محصول آشامیدنی به تولید رسید و متوسط در هر سال ۱درصد به مجموع تولیدات افزوده شده است. در سال ۱۴۰۳، میزان تولیدات گروه آشامیدنی بورس تهران ۸۴۹میلیون لیتر به ثبت رسید که در مقایسه با سال ماقبل افزایش ۱درصدی به ثبت رسانده است. در مقیاس فصلی، طی بهار امسال میزان تولیدات صنعت آشامیدنی با کاهش ۴درصدی نسبت به بهار ۱۴۰۳ همراه شده است. با این حال در تابستان وضعیت تولیدات کمی بهبود یافته و مجموع تولیدات صنعت با رشد ۲درصد نسبت به تابستان ۱۴۰۳همراه شده است.
در هفت ماه نخست سال جاری میزان تولیدات شرکت‌های آشامیدنی بورس تهران ۵۱۴میلیون لیتر به ثبت رسید که در قیاس با هفت ماه نخست سال گذشته ۶درصد نزول تجربه کرده است. هر سه تولیدکننده بورسی این صنعت در سال جاری با کاهش مقداری تولید همراه شده‌اند. با این حال شرکت «غدیس» با نزول ۵درصدی تولیدات خود افت کمتری نسبت به سایر شرکت‌های آشامیدنی بورسی تجربه کرده است.
از دوغ سنتی تا نوشیدنی سلامت‌محور
صنعت نوشیدنی ایران، زیرمجموعه‌ای از صنایع غذایی کشور است و دامنه‌ای وسیع از محصولات شامل نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه، ماءالشعیر، دوغ، نوشیدنی‌های گیاهی و انرژی‌زا را در برمی‌گیرد. برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۲۵۰ واحد تولیدی در حوزه نوشیدنی در کشور فعالیت می‌کنند، اما تنها بخش محدودی از آنها در بازار سرمایه حضور دارند. حجم مصرف داخلی، ظرفیت تولید بالا و پتانسیل صادراتی به بازارهای منطقه‌ای، سه محور اصلی رشد این صنعت را تشکیل می‌دهد. در دهه اخیر، افزایش جمعیت شهری، توسعه سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای و رشد فرهنگ مصرف محصولات بسته‌بندی‌شده باعث شده تقاضا برای نوشیدنی‌های متنوع‌تر افزایش یابد. سهم آب‌میوه و شربت از کل مصرف غیرالکلی در کشور اکنون رو به رشد است و در این میان برندهایی چون «سن‌ایچ» با سهم بیش از ۵۰ درصدی بازار آب‌میوه، نشان داده‌اند که فضای رقابت داخلی تا چه اندازه فشرده است.
سودهای جامانده از بطری
با وجود رشد تولید و فروش، یکی از چالش‌های مهم این صنعت، «جاماندگی سود از درآمد» است.
بسیاری از شرکت‌ها با افزایش درآمد عملیاتی مواجه شده‌اند، اما رشد حاشیه سود به تناسب آن نبوده است. دلیل این موضوع را می‌توان در چند عامل جست‌وجو کرد: افزایش قیمت مواد اولیه، هزینه‌های بسته‌بندی، نوسانات ارزی و محدودیت‌های صادراتی. افزایش قیمت قوطی آلومینیومی، بطری PET و مواد اولیه شکر یا کنسانتره، فشار مستقیم بر حاشیه سود شرکت‌ها وارد کرده است. در کنار این، فرسودگی ماشین‌آلات در برخی واحدهای قدیمی و دشواری نوسازی خطوط تولید، رقابت‌پذیری را کاهش داده است.
شگفتی درآمدی 1404
بررسی میزان درآمد حاصل از فروش شرکت‌های آشامیدنی بورس تهران در 13سال گذشته نشان می‌دهد که در هر سال متوسط 39درصد به درآمد این صنعت افزوده شده است. در سال 1403 میزان درآمد فروش گروه آشامیدنی با بهبود 40درصد به 9هزار و 395میلیارد تومان افزایش یافت. شتاب رشد درآمد صنعت در قیاس با متوسط تاریخی رشد خاصی تجربه نکرده است. با این حال در سال جاری وضعیت درآمدی شرکت‌های آشامیدنی بورس تهران جهش هنگفتی را به ثبت رسانده است. در بهار امسال میزان درآمد فروش این گروه 4هزار و 137میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با بهار سال گذشته 64درصد افزایش یافته است.
در تابستان نیز این رشد درآمدی تکرار شده و مجموع درآمد صنعت آشامیدنی با افزایش 68درصدی نسبت به تابستان سال قبل به 4هزار و 364میلیارد تومان رسید. در هفت ماهه نخست امسال میزان درآمد فروش شرکت‌های آشامیدنی بورس تهران 9هزار‌میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با هفت ماهه نخست 1403، 57درصد جهش یافته است. در همین مدت شرکت «غدیس» بیشترین میزان بهبود درآمدی را به ثبت رسانده است و طی هفت ماهه نخست 1404 توانسته 76درصد به درآمد خود بیفزاید.
بازار تشنه صادرات
صنعت نوشیدنی ایران، باوجود مواجهه با محدودیت‌های گسترده ارزی و تحریم‌های بین‌المللی که مسیرهای صادراتی را پیچیده کرده‌اند، همچنان در موقعیتی استثنایی قرار دارد. بازارهای پیرامونی کشور به ویژه در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی، به دلیل نیازهای روزافزون مصرف‌کنندگان و کمبود محصولات باکیفیت و در عین حال مقرون‌به‌صرفه، ظرفیت قابل‌توجهی برای جذب صادرات نوشیدنی‌های ایرانی دارند.
کشورهایی مانند عراق، افغانستان، سوریه و همچنین جمهوری‌های آسیای مرکزی، به واسطه اشتراکات فرهنگی، جغرافیایی و نیازهای مشابه بازار، از جمله مقاصد اصلی بالقوه برای تولیدکنندگان ایرانی به شمار می‌روند. در این میان، تغییرات بنیادین در سلیقه مصرف‌کننده جهانی نیز به نفع صادرکنندگان ایرانی تمام شده است. رشد تمایل به نوشیدنی‌های سالم‌تر، کم‌قند، طبیعی و فاقد افزودنی‌های شیمیایی، در کنار توجه ویژه به محصولات گیاهی و ارگانیک، تقاضا را در بازارهای منطقه‌ای و جهانی افزایش داده است.
شکاف درآمد و سودآوری
بررسی روند سودآوری گروه نوشیدنی بورس تهران نشان می‌دهد که در 13سال گذشته میانگین در هر سال حاشیه سود این صنعت 17درصد به ثبت رسیده است. طی سال 1403 حاشیه سود گروه آشامیدنی به میزان 18درصد به ثبت رسید که در مقایسه با متوسط تاریخی 1درصد بهبود یافته است. هرچند که از منظر درآمدی طی سال جاری وضعیت صنعت آشامیدنی مطلوب بوده، از منظر سودآوری وضعیت این صنعت چندان مناسب نیست.
در سه‌ماهه ابتدای امسال حاشیه سود گروه آشامیدنی بورس تهران 15درصد به ثبت رسید که در قیاس با متوسط تاریخی 1درصد کاهش داشته است. عامل اصلی شکاف میان درآمد و سودآوری صنعت را می‌توان هزینه‌های گزاف تامین ماده اولیه آشامیدنی‌ها به همراه وابستگی به واردات و تجهیزات عنوان کرد. از میان سه تولیدکننده نوشیدنی بورسی، «غدیس» برترین عملکرد را از منظر سودآوری به ثبت رسانده است. این شرکت در سال 1403 و بهار امسال توانست حاشیه سود 23درصدی را به ثبت رساند.
اشباع بازار نوشیدنی در ایران
صنعت نوشیدنی ایران در کنار فرصت‌های قابل‌توجهی که پیش روی خود دارد، با مجموعه‌ای از ریسک‌های بنیادی روبه‌رو است که می‌تواند مسیر رشد و سودآوری آن را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، افزایش مداوم قیمت مواد اولیه است. اقلامی مانند شکر، قوطی‌های آلومینیومی و بطری‌های PET که سهم قابل‌توجهی در هزینه‌های تولید دارند، تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز و قیمت‌های جهانی قرار دارند و این موضوع به‌طور مستقیم حاشیه سود تولیدکنندگان را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، فرسودگی ماشین‌آلات تولیدی یکی از مشکلات ساختاری صنعت است. بسیاری از کارخانه‌ها هنوز از تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند که بهره‌وری را پایین آورده و کیفیت محصول نهایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نوسازی خطوط تولید نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین است که بدون حمایت‌های لازم، برای بسیاری از شرکت‌ها به چالشی بزرگ تبدیل شده است.
در بخش صادرات نیز محدودیت‌هایی وجود دارد که مانع توسعه این بازار می‌شود. مشکلات نقل‌وانتقال ارز، کمبود زیرساخت‌های لجستیکی و استانداردهای بهداشتی کشورهای مقصد از جمله موانع اصلی هستند. این در حالی است که محصولات ایرانی در بسیاری موارد قابلیت رقابت در بازارهای منطقه‌ای را دارند و رفع این موانع می‌تواند مسیر جدیدی برای رشد صادرات غیرنفتی کشور باز کند. از سوی دیگر، بازار داخلی با رقابت شدید و اشباع نسبی مواجه است. افزایش تعداد تولیدکنندگان و رقابت قیمتی، فشار زیادی بر سودآوری شرکت‌ها وارد کرده و بسیاری از آنها ناچار به کاهش قیمت یا افزایش هزینه‌های تبلیغاتی شده‌اند که در بلندمدت به زیان آنها تمام می‌شود.
در نهایت، نوسانات کلی اقتصادی و بی‌ثباتی نرخ ارز، تاثیر عمیقی بر هزینه‌های تولید و درآمد شرکت‌ها دارد و هرگونه تغییر ناگهانی در سیاست‌های ارزی می‌تواند شرایط فعالیت را دشوار کند. به طور کلی، مدیریت این ریسک‌ها نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری در نوسازی تجهیزات و تمرکز بر تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر است تا صنعت نوشیدنی ایران بتواند در شرایط متغیر اقتصادی به مسیر رشد و توسعه پایدار خود ادامه دهد.
