از رویا تا واقعیت
ترخیص سه‌روزه یا کمتر از آن در چند کشور توسعه‌یافته محقق شده و آنها وقوع این امر را با کاهش بوروکراسی اداری، استفاده از تجهیزات و امکانات نوین انجام داده‌اند؛ مواردی که شاید وقوع آنها در ایران به سال‌ها زمان نیاز داشته باشد و دلیل آن نبود ساختار و بستر مناسب برای این امر است.
شوربختانه روندهای ثبت سفارش، تخصیص ارز و ترخیص کالا به حدی دست‌وپاگیر هستند که امکان تسریع کردن فرآیند ترخیص کالا با این شرایط وجود ندارد و در‌هم‌تنیدگی آنها نیز موضوع را پیچیده‌تر کرده است و در صورتی که اراده کافی جهت کاهش فرآیندهای واردات و صادرات وجود داشته، باید اصلاحات اساسی در این روندها صورت گیرد.
یکی از ابتدایی‌ترین مسائل، موضوع ثبت سفارش و تخصیص ارز است که زمان و هزینه زیادی را صرف انجام این امور میکند. اکنون صف‌های ۴ تا ۸ماهه جهت انجام این روندها وجود دارد و بسیاری از بازرگانان به علت اعتبار بانکی که نزد فروشندگان خارجی دارند می‌توانند بدون پرداخت کامل وجه کالا را به ایران وارد کنند. اما روندها در ایران به ترتیبی طراحی شده که تا دو موضوع ثبت سفارش و تخصیص ارز و انتقال ارز به صورت کامل انجام نشده باشد، امکان ترخیص وجود ندارد.
البته با استثناهایی که قائل شده‌اند امکان ترخیص بخشی از کالاها توسط شرکت‌های محدودی وجود دارد؛ فارغ از اینکه این امر باعث افزایش هزینه‌های ترخیص می‌‌شود.
در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند هلند، سنگاپور، کره‌جنوبی یا آلمان، زمان ترخیص کالا کمتر از سه روز است؛ اما آنها چگونه این امر را ممکن ساختند؟ آنها با استفاده از پیش‌اظهاری و ارسال اطلاعات قبل از رسیدن کالا، برخی از فرآیندها را سریع‌تر می‌کنند به جای اینکه منتظر بمانند تا کالا وارد انبار شود. همچنین آنها با استفاده از یک سامانه یکپارچه الکترونیکی (پنجره واحد) انجام فرآیندها را یکپارچه و ساده‌سازی کرده‌اند.
بررسی ریسک و خطر کالا در این کشور‌ها با استفاده از نرم‌افزار‌های هوشمند صورت می‌گیرد و گمرک قبل از رسیدن کالا تصمیم می‌گیرد که آیا محموله نیاز به بازرسی فیزیکی دارد یا خیر و به این طریق بیش از ۸۰ تا ۹۰درصد از محموله‌ها به دلیل ریسک پایین بلافاصله و بدون توقف ترخیص می‌شوند. اسکنرهای پرتو ایکس و فناوری‌های تصویربرداری پیشرفته امکان بازرسی محتویات یک کانتینر در بدو ورود در عرض چند دقیقه را فراهم می‌آورند و نیاز به بازرسی فیزیکی آن را حذف می‌کنند. البته که چندین دستگاه اسکنر وارد ایران شده اما اکنون ظاهرا مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
از طرف دیگر کشورهای توسعه‌یافته با اتخاذ رویکرد مشتری‌محوری و اعتماد به فعالان اقتصادی و رتبه‌بندی آنها برای شرکت‌های باسابقه، مزایایی مانند ترخیص فوری و کاهش بازرسی در نظر می‌گیرند.
زیرساخت‌های لجستیک و ارتباطی قوی هر گمرک نیز می‌تواند باعث تسریع روند ترخیص کالا شود، چراکه اگر بندر شلوغ باشد، یا انبارها پر باشند و سیستم حمل‌ونقل ضعیف باشد امکان این امر وجود ندارد.
جهت تعیین ماهیت کالاهای وارداتی به علت اینکه گمرکات کشور مجهز به آزمایشگاه‌های پیشرفته نیستند، مجبور به ارسال نمونه جهت آنالیز به آزمایشگاه‌های همکار اداره استاندارد هستند که این امر موجب افزایش هزینه و زمان ترخیص کالا می‌‌شود. گاهی این زمان تا دو هفته به طول می‌انجامد که خود وقفه‌ای در کار ایجاد میکند، زیرا این شرکت‌ها اکثرا در گمرک مستقر نیستند و برخی حتی در شهرهای دیگر حضور دارند.
گمرکات کشورهای توسعه‌یافته با کمک پنجره‌های واحد تجاری خود بر بستر بلاک‌چین سرعت و شفافیت بسیاری را به مراحل ترخیص کالا بخشیده‌اند.
جهت اصلاح امور، وزارت اقتصاد باید ابتدا روندهای واردات و صادرات کالا قبل از گمرک را به ترتیبی بهبود ببخشد که باعث کاهش زمان انجام روندها شود و با تجهیز گمرک به فناوری‌های نوین مورد استفاده در گمرکات کشورهای توسعه‌یافته به این امر کمک کند.
امید است در آینده نزدیک فرآیندهای واردات و صادرات در گمرکات کشور در اسرع وقت صورت گیرد تا هزینه آن از جیب مصرف‌کننده و مردم کسر نشود.
* عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و ایران
