فیلِ پنهان بازار
اسباببازی خرس مخملی از ایکیا فقط ۱۲سانتیمتر قد دارد و کمتر از ۲ یورو قیمت، اما برچسبی ۲۰سانتیمتری از انتهای آن بیرون زده است. بخشی از این طول ناشی از قوانین زیستمحیطی فرانسه و بخشی دیگر نتیجه مقررات اتحادیه اروپا برای منسوجات است. اما این برچسب بلندتر، بازتابدهنده مشکلی راهبردی و حتی فلسفی، برای اروپاست؛ مشکلی که شرکتهای اروپایی را در رقابت جهانی زمینگیر میکند. بازار واحد کالا باید بزرگترین دستاورد اتحادیه اروپا باشد. در مقایسه با آزادی حرکت خدمات، سرمایه یا نیروی کار، این همان حوزهای است که نسبت به ۳۰سال پیش بیشترین پیشرفت را داشته است. اما هنوز موانع کوچک و اغلب نامرئی وجود دارند که مجموعا همارز تعرفهای ۴۴درصدی برای اقتصاد اروپا هستند؛ رقمی که صندوق بینالمللی پول تخمین زده است.
آنا استلینگر، معاون مدیرکل کنفدراسیون کسبوکار سوئد، میگوید: «ما بهخاطر بازار واحد بود که وارد اتحادیه اروپا شدیم. این اعتقاد ماست.» اما او افزود: «در حوزه کالا دقیقا همانجا موانعی وجود دارند که غیرمنطقیتر و بیمعناتر از هر جای دیگرند. مسائل فنی و جزئیاند، اما بهنظر ما حیاتیترین موضوع برای رشد اقتصادیاند. شی جینپینگ، ولادیمیر پوتین یا دونالد ترامپ چنین مشکلاتی را ایجاد نکردهاند؛ این فقط کار خودِ ماست. این مسائل جلوی یک یا دو رقم درصد رشد اروپا را میگیرد.»
درحالیکه کسبوکارهای اروپایی در رقابت با شرکتهای آمریکایی و چینی دستپاچه شدهاند، کشورهایی که از بازار داخلی عظیم بهره میبرند، همین مشکلات لجوجانه، از فلافل و چوب اسکی تا رنگ و آشپزخانه اسباببازی را گرفتار کرده است. جاکوب والنبرگ، صنعتگر برجسته سوئدی، میگوید: «برای کسبوکارهای کوچک و متوسط اوضاع واقعا آشفته است. مشکل شماره یک، بوروکراسی است. اداره اول کسبوکار در اروپا از همه بدتر است.»
برچسبهایی که بهجای کاهش زباله، زباله تولید میکنند
برچسبهای فیل ایکیا شامل اطلاعاتی است که در برخی کشورها الزامی شده، اما بیشتر طول آن به خاطر مقررات کشورهای اروپایی است. طعنهآمیز است که بسیاری از والدین، طبق گفته یک مدیر ایکیا، اولین کاری که میکنند بریدن همین برچسبهاست؛ برچسبهایی که قرار بوده بخشی از سیاست کاهش زباله باشند، اما خودشان به زباله تبدیل میشوند.
برای شرکتی به اندازه ایکیا، این مسائل «ظاهرا جزئی» جمع شده و به معضل تبدیل میشوند. ۲.۸میلیارد قلم از محصولات ایکیا با لوگوی زیستمحیطی فرانسه (Triman) چاپ میشوند، همراه با توضیحاتی به زبان فرانسه، درحالیکه تنها ۱۶درصد آنها در فرانسه فروخته میشود. ایکیا میگوید تنها الزام سال ۲۰۲۰ برای درج لوگوی تریمان باعث شد هزاران روز کاری اضافی صرف بررسی و بهروزرسانی بستهبندیها شود. پارلمان اروپا در ۲۰۲۲ تخمین زد که کاهش پیچیدگیهای مقرراتی و تسهیل تجارت داخل اتحادیه میتواند سالانه ۲۲۸ تا ۳۷۲میلیارد یورو منفعت اقتصادی داشته باشد.
رابرتا دسی، رئیس امور اروپایی ایکیا، میگوید: «بازار واحد برای ایکیا فوقالعاده مهم است. یکی از دلایل موفقیت ما این است که میتوانیم با اتکا به مقیاس، هزینهها را پایین نگه داریم بدون اینکه کیفیت را قربانی کنیم.» اما او افزود: «ما نیاز به هماهنگی درباره نحوه اجرای قوانین داریم. وقتی قوانین هماهنگ نیستند، مشکلات بزرگی ایجاد میشود.»
مشکل از کجاست؟
بسیاری از مشکلات ناشی از قوانین ملی است؛ مثلا در حوزه برچسبگذاری زیستمحیطی. درعینحال، شرکتها میگویند کمیسیون اروپا برای اجرای قوانین مشترک و جلوگیری از بوروکراسی کافی تلاش نمیکند. لوگوی تریمان نمونهای است که اتحادیه اروپا وارد عمل شده؛ بروکسل فرانسه را به دادگاه اروپا برده و ادعا کرده این الزام مانع گردش آزاد کالاهاست. ولی تا زمان صدور حکم، شرکتها مجبورند همچنان این لوگوی بزرگ را روی محصولات خود بزنند.
H&M میگوید برای جابهجایی محصولات بین بازارهای مختلف باید «برچسبگذاری با ذهنیت جهانی» انجام دهد. اما برچسبزنی گسترده برای برخی محصولات امکانپذیر نیست. تولیدکننده رنگ هلندی AkzoNobel مجبور است لوگوی تریمان فرانسه، پونتو ورده اسپانیا و کد مواد ایتالیا را درج کند. اما فضای قوطیهای یکلیتری محدود است و شرکت مجبور شده برای هر بازار موجودی جداگانه نگه دارد. در بستهبندیهای چندزبانه حتی اطلاعات متناقض درباره نحوه دورریزی محصول درج میشود که مصرفکننده را سردرگم میکند.
مشکل مشابهی در حوزه کیفیت هوای داخل ساختمان وجود دارد. چون استاندارد اروپایی واحدی نیست، کشورهای مختلف معیارهای متفاوتی برای انتشار ترکیبات آلی فرار از رنگها وضع کردهاند. این یعنی برچسبهای متفاوت، رویههای اداری متفاوت و نیاز به تست و تایید جداگانه در کشورهای همسایه مانند آلمان، بلژیک و فرانسه.
مقررات عجیب و تصمیمات غیرمنتظره
آشپزخانه اسباببازی Duktig ایکیا که در سراسر اروپا فروخته میشود، در یکی از کشورهای اتحادیه ناگهان «اسباببازی کاربردی» طبقهبندی شد؛ یعنی مثل نسخه واقعیاش فرض شده که میتواند آب را بجوشاند یا ظرف بشوید! درحالیکه نه طراحی شده به لولهکشی وصل شود، نه برق. به همین خاطر ایکیا مجبور شد فروش آن را متوقف کند. دادگاه ملی اعتراض را رد کرد. کمیسیون اروپا اعتراض ایکیا را معتبر دانست اما چون مشکل فقط یک بار رخ داده بود، اقدام حقوقی نکرد. ایکیا به کشور مورد مناقشه اشارهای نکرده بود، اما بررسی وبسایتهای ملی نشان میدهد این محصول در تمام کشورهای اتحادیه موجود است بهجز رومانی.
مشکلات کوچک،هزینههای بزرگ
نمونههای دیگری نیز وجود دارد؛ «فلافل سوئدی». شرکت خانوادگی Sevan با مشکل عجیبی روبهرو شد؛ بکینگپودر مورد استفاده در فلافل که در سوئد مجاز است، در دانمارک برای این نوع محصول مجاز نبود. شرکت مجبور شد بیکربنات و اسید را جداگانه استفاده کند و دوباره روند تایید مقرراتی را طی کند. مدیرعامل میگوید: «نمیفهمیم چرا بکینگپودر در سوئد برای فلافل بیخطر است اما در دانمارک خطرناک.» چوباسکیِ سازگار با محیط زیست؛ شرکت سوئدی Kang مجبور شد تنها برای مقدار ناچیز بستهبندی، در آلمان در یک برنامه بازیافت ثبتنام کند؛ فرآیندی که زمان زیادی برد و تنها ۲۰ یورو هزینه سالانه داشت. کشورهای دیگر نیز روندهای مشابهی میخواستند.
برخی اصلاحات در راه است
استانداردهای جدید برای آسانسورها بسیاری از شکایات شرکتها را حل خواهد کرد. اتحادیه اروپا همچنین در تلاش است دستورالعملهای بازیافت را هماهنگ کند، اما ایکیا میگوید یک نماد واحد اروپایی برای بازیافت بسیار مفیدتر خواهد بود. مشکل مرگبار نیست، اما مجموعا فلجکننده است. مدیران شرکتها میگویند بیشتر این موانع بهتنهایی کشنده نیستند، اما مجموع آنها مزیت رقابتی اروپا را از بین میبرد.
وینسنت کلرک، مدیرعامل شرکت کشتیرانی مرسک، میگوید: «اینها فقط کار را بیش از حد پیچیده میکنند. این یک آسیبِ خودتحمیلی است. مشکل از یک کشور نیست؛ از همه ماست.» رابرتا دسی در دفترش به یک پاندا با برچسبی به اندازه همان فیل، نگاه میکند و میگوید: «چرا نمیفهمیم این همان چیزی است که اروپا را قدرتمند میکند؟ چرا اینقدر سخت است که آن را در مرکز دستور کار قرار دهیم؟»
*خبرنگار حوزه اسکاندیناوی
** خبرنگار و راوی
