نقش بخش خصوصی در توسعه سواحل جنوب، چگونه باید احیا شود؟
کلید رهایی چابهار از بن‌بست پس‌کرانه‌ای
بندر شهید بهشتی چابهار که زمانی ادعا می‌شد بتواند به عنوان نقطه اتصال ایران به آب‌های آزاد و حلقه طلایی ترانزیت اوراسیا مطرح شود، امروز در وضعیت نیمه‌فعال قرار دارد. با وجود سرمایه‌گذاری در احداث اسکله‌ها و خرید تجهیزات مدرن، چابهار هنوز نتوانسته به جایگاه واقعی خود در شبکه تجارت منطقه‌ای دست یابد. دلیل اصلی، کمبود زیرساخت‌های پس‌کرانه‌ای و تعلل در تکمیل راه‌آهن چابهار - زاهدان است.
این بندر ظرفیت اسمی جابه‌جایی سالانه ۱۰میلیون تن کالا را دارد، اما آمارها نشان می‌دهد تنها حدود دو‌میلیون تن بار در سال در آن تخلیه و بارگیری می‌شود. دلیل این فاصله عملیاتی، نبود ارتباط کارآمد با سرزمین پس‌کرانه است؛ جایی که باید صنایع، انبارها، پایانه‌های بار و مسیرهای ریلی مستقر باشند تا بندر از یک اسکله ساحلی به مرکز جریان کالا تبدیل شود.
توسعه پس‌کرانه‌ها، حیاتی‌تر از ساخت اسکله است. بندری که به شبکه جاده‌ای و ریلی متصل نباشد، عملا کارکرد اقتصادی ندارد. چابهار باید با تکمیل راه‌آهن به زاهدان و ایجاد شهرک‌های لجستیک فعال شود. مسیر ۶۴۰کیلومتری راه‌آهن چابهار - زاهدان می‌تواند بندر را به کریدور شمال - جنوب و شرق - غرب متصل کند و مسیر مستقیم کالا از اقیانوس هند تا آسیای میانه و روسیه را فراهم آورد. اما تاخیر ۱۵ساله، در تکمیل پروژه باعث شده فرصت‌های ترانزیتی یکی پس از دیگری از دست برود.
در کنار زیرساخت‌های فنی، فقدان حضور موثر بخش خصوصی نیز مانع دیگری است. در سال‌های گذشته، مشارکت محدود شرکت‌های هندی نتوانست تحولی در فعالیت بندر ایجاد کند. بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند مدل توسعه چابهار باید از «دولتی -پیمانکاری» به «مشارکتی - سرمایه‌گذاری» تغییر کند؛ یعنی دولت زمین، تسهیلات و تضمین را فراهم کند و بخش خصوصی در ساخت انبارها، ترمینال‌ها و خدمات حمل‌ونقل سرمایه‌گذاری کند. اگر فقط به بودجه دولتی تکیه شود، راه‌آهن چابهار -زاهدان سال‌ها دیگر طول می‌کشد. درحالی‌که با مدل مشارکت عمومی - خصوصی (P.P.P) می‌توان هم مسیر را تکمیل کرد و هم پس‌کرانه را توسعه داد.
اکنون چابهار با جرثقیل‌های غول‌پیکر و اسکله‌های مدرن، اما زمین‌های بلااستفاده در پشت بندر، تصویری از یک ظرفیت معطل مانده است. این بندر می‌تواند به رقیب جدی گوادر پاکستان تبدیل شود، اما تنها زمانی که راه‌آهن و شهرک‌های لجستیک آن به بهره‌برداری برسند. تکمیل سریع راه‌آهن چابهار - زاهدان و جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، نه‌تنها چابهار را از رکود خارج می‌کند، بلکه مسیر ورود ایران به شبکه تجارت بین‌المللی را هموار می‌سازد. در غیر این صورت، چابهار همچنان بندری خواهد ماند که کالاها در آن می‌مانند، نه عبور می‌کنند؛ بندری که اگر به موقع به ریل نرسد، از قطار توسعه جا خواهد ماند.
* کارشناس ترانزیت
