حکمرانی زمین‌محور یا دریامحور؟
ایران با داشتن حدود ۵هزار کیلومتر مرز ساحلی، کم‌ترین استفاده از سواحلش را دارد. ۲۰درصد جمعیت جهان در ۲۵کیلومتری دریاها زندگی می‌کنند و ۴۰ درصد جمعیت جهان در فاصله ۱۰۰کیلومتری و ۶۰درصد کلان‌شهر‌‌‌‌‌‌‌ها در سواحل دریاها یا نزدیکی سواحل مستقر هستند. همچنین هشت شهر از شهرهای پرجمعیت جهان (توکیو، شانگهای، بمبئی، نیویورک، جاکارتا، قاهره، ریودوژانیرو....) در کنار آب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها هستند و نوار ساحلی اروپا ۲۰۵میلیون نفر جمعیت را به خود جذب کرده‌است، اما متاسفانه در ایران، استان‌های ساحلی در شمال و جنوب کشور با ۵هزار کیلومتر نوار ساحلی تنها ۳درصد جمعیت کشور را به خود جذب کرده، درحالی‌که باید بیش از هشت تا ۱۰درصد از جمعیت کشور آنجا سکونت داشته‌باشند.
حکمرانی در ایران بر مبنای فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های زمین محور بوده و این امر با توجه به اقلیم کشور به ما آسیب زده و خواهد زد، بنابراین باید به سمت دریامحور‌شدن حرکت کنیم و از مرکز کشور به سمت کرانه‌‌‌‌‌‌‌ها و پس‌‌‌‌‌‌‌کرانه‌‌‌‌‌‌‌ها در شمال و به‌ویژه به سمت جنوب کشور حرکت کنیم. تاکید مقام‌معظم رهبری در آبان ماه ۱۴۰۲ بر اقتصاد دریامحور و ابلاغ سیاست‌های کلی آن نیز بر مبنای درک همین موضوع بوده‌است که کشوری همچون ایران باید از سمت فلات مرکزی ایران به سمت سواحل حرکت کرده و سرمایه‌گذاری در جنوب کشور و به‌ویژه جزایر جنوبی را گسترش دهد.
این واقعیت انکارناپذیری است که اقتصاد دریامحور یکی از مهم‌ترین رویکردهای توسعه در جهان امروز است. بسیاری از کشورها با استفاده از ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های گسترده دریاها و سواحل، توانسته‌‌‌‌‌‌‌اند مسیر رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی خود را متحول کنند. ایران نیز با داشتن موقعیت ممتاز جغرافیایی، سواحل طولانی در جنوب و شمال کشور و دسترسی به آب‌های آزاد، پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصاد دریامحور دارد. بررسی مزایا و آثار این نوع اقتصاد می‌تواند مسیر آینده توسعه کشور را روشن‌‌‌‌‌‌‌تر کند.
یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران که در تلاش است از آن رهایی یابد، وابستگی شدید به صادرات نفت و گاز است. توسعه اقتصاد دریامحور می‌تواند این وابستگی را کاهش دهد و زمینه تنوع اقتصادی را فراهم کند. فعالیت‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند شیلات، پرورش آبزیان، حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل، صنایع کشتی‌‌‌‌‌‌‌سازی و استخراج منابع دریایی، به‌ویژه گردشگری و جاذبه‌های گردشگری موجود در سواحل و جزایر جنوبی ایران می‌توانند جایگزین‌‌‌‌‌‌‌های مناسبی برای درآمدهای نفتی باشند.
بخش دریامحور ظرفیت زیادی برای ایجاد شغل در حوزه‌های مختلف دارد. از صیادی و فرآوری محصولات دریایی گرفته تا خدمات بندری، حمل‌‌‌‌‌‌‌ونقل بین‌المللی، گردشگری ساحلی و صنایع وابسته، فرصت‌های شغلی فراوانی در این حوزه وجود دارد. توسعه این فعالیت‌‌‌‌‌‌‌ها به‌ویژه می‌تواند موجب رونق اقتصادی در استان‌های ساحلی مانند هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان و مازندران باشد.
اگرچه تحریم‌ها ضربه مهمی به نقش ایران در اتصال کریدورهای جهانی زده است اما نمی‌توان انکار کرد که ایران در مسیر یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجارت جهانی قرار دارد. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بندری و دریایی، ایران می‌تواند نقش کلیدی‌‌‌‌‌‌‌تری در ترانزیت کالا بین شرق و غرب ایفا کند. بنادر استراتژیکی چون چابهار، بندرعباس و انزلی، در صورت توسعه و مدیریت کارآمد، می‌توانند به مراکز بزرگ تجاری منطقه تبدیل شوند و جایگاه ایران را در تجارت جهانی ارتقا دهند. در حال حاضر بنادر ایران بیش از ۵۰همت (۵۰ هزار‌میلیارد تومان) سرمایه‌گذاری نیاز دارند تا به یک رشد قابل‌قبول برسند. اقتصاد دریامحور موجب آبادانی و رشد مناطق ساحلی می‌شود. ایجاد صنایع، بنادر، شهرک‌های صنعتی و مراکز گردشگری در سواحل، می‌تواند به بهبود سطح زندگی مردم محلی کمک کرده و از مهاجرت به شهرهای بزرگ جلوگیری کند. این مساله همچنین باعث توزیع متعادل‌‌‌‌‌‌‌تر جمعیت و منابع در کشور خواهد شد.
توجه به گردشگری و تاسیس هتل‌های لوکس پنج‌ستاره اگرچه نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دارد اما می‌تواند موجب اشتغال پایدار در مناطق جنوبی کشور شود، چراکه اشتغال ایجاد شده برای هتل‌ها با هدف ترکیبی (تجاری، مسکونی و هتل) اشتغال پایدار بوده و هر هتل با ظرفیت حدودی ۱۵۰نفر حدود ۵۰۰ شغل پایدار ایجاد می‌کند. بارها گفته و نوشته‌ام که مرز امن، مرز آباد است. توسعه اقتصادی در مناطق ساحلی علاوه‌بر منافع مالی، پیامدهای امنیتی مهمی نیز دارد. حضور فعال اقتصادی و انسانی در سواحل جنوبی و شمالی، موجب افزایش کنترل و حفاظت از مرزهای آبی می‌شود. این امر توان دفاعی و ژئو‌‌‌‌‌‌‌استراتژیک کشور را تقویت کرده و حضور ایران را در آب‌های بین‌المللی تثبیت می‌کند. بنابراین اقتصاد دریامحور و توجه به گسترش و رشد جمعیتی در کناره سواحل به‌ویژه سواحل جنوبی و جزایر ایرانی، برای کشوری مانند ایران نه‌تنها یک فرصت، بلکه ضرورتی استراتژیک است.
استفاده از ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های دریایی می‌تواند موجب تنوع اقتصادی، رفع نگرانی از بحران کم‌آبی و کم‌بارشی، افزایش اشتغال، توسعه مناطق محروم، ارتقای جایگاه بین‌المللی و تقویت امنیت ملی شود. تحقق این هدف نیازمند برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی متخصص و همکاری میان بخش‌های دولتی و بخش خصوصی به‌ویژه توسعه‌‌‌‌‌‌‌گران است. در صورت توجه جدی به این حوزه، اقتصاد دریامحور می‌تواند به یکی از موتورهای اصلی رشد پایدار ایران در آینده نه‌چندان دور تبدیل شود.
* رئیس انجمن صنعت ساختمان
