محمدحسین باقی

دو سال و دو روز بعد از ۷اکتبر۲۰۲۳ (۱۵مهرماه۱۴۰۲) توافق صلح بین اسرائیل و حماس اجرایی شد (پنج‌شنبه ۹ اکتبر ۲۰۲۵). در این دو سال غزه به تلی از خاک تبدیل شد. نتیجه این جنگ، بیش از ۶۷هزار کشته و بیش از ۱۷۰هزار زخمی و ویرانی تمام‌عیار باریکه است که شاید بازسازی آن سال‌ها به طول انجامد. اگرچه اسرائیل بیش از سایر بازیگران مشتاق صلح بود، اما این صلح را چگونه می‌جست؟ اسرائیل بر اساس راهبرد «تشدید برای کاهش تنش» مجموعه‌ای از بازیگران را (از ترامپ گرفته تا کشورهای عربی منطقه) وادار به حرکت به سوی آتش‌بس کرد. اما «تشدید برای کاهش تنش» چیست؟

دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور ایالات‌‌‌متحده، در ماه‌‌‌های اول بازگشت به قدرت، تهدید به استفاده از نیروی نظامی برای تصرف گرینلند و کانال پاناما کرد و ادعا کرد که ایالات‌‌‌متحده می‌تواند پس از اخراج دو میلیون فلسطینی، مالکیت غزه را به دست گیرد و از اوکراین خواست که در ازای آتش‌‌‌بس، بخشی از قلمرو خود را به روسیه واگذار کند. این اقدامات و اظهارات ممکن است تنها چند نمونه از رجزخوانی‌‌‌های گسترده و اغراق‌‌‌آمیز معمول ترامپ به نظر برسند. اما در واقع، همه‌‌ آنها بخشی از یک حمله‌‌ منسجم به یک اصل دیرینه‌‌ حقوق بین‌الملل هستند: اینکه کشورها از تهدید یا استفاده از نیروی نظامی علیه سایر کشورها برای حل اختلافات منع شده‌‌‌اند.

ولادیمیر لنین جمله‌ معروفی دارد به این مضمون: «دهه‌‌هایی وجود دارد که هیچ اتفاقی نمی‌‌افتد، و هفته‌‌هایی وجود دارد که به‌‌اندازه‌ دهه‌‌ها در آنها اتفاق رخ می‌دهد.» این جمله، مصداق و نمونه‌ گویایی از «شدت» و «شتاب» تحولات موجود در خاورمیانه است. به‌‌جرات می‌توان تحولات خاورمیانه را به دو بخش یا دو دوره تقسیم کرد: پیش از ۷ اکتبر و پس از ۷ اکتبر.

دولت جدید ایالات‌متحده همچنان با ابتکارات تعرفه‌‌‌ای خود جهان را شوکه می‌کند. تا همین اواخر، اقداماتش عمدتا تاکتیکی بود و ظاهرا مشکلات خاص امنیت ملی مانند امنیت مرزی و ظرفیت تولید فولاد و آلومینیوم را هدف قرار می‌‌‌داد. در مقابل، ابتکار جدید تعرفه‌‌‌ای «متقابل» جاه‌‌‌طلبی استراتژیک‌‌‌تری دارد؛ این ابتکار به دنبال کاهش کسری تجاری کشور و افزایش تولید صنعتی آن از طریق تغییر عمده تعرفه‌‌‌ها به سطوحی است که از دهه ۱۹۳۰ تاکنون دیده نشده است. این قطعا یک گسست اساسی از هنجارهای قانونی و عرفی دیرینه، چه بین‌المللی و چه داخلی است.

سنت مالوف بر این است که برای معرفی کتاب، محتوای فصل‌ها بررسی شود تا خواننده فرهیخته در جریان آنچه در کتاب می‌گذرد قرار بگیرد؛ اما از آنجا که در سه‌جلد کتاب («ماکیاولِ دیپلمات: کیسینجر و جهان او»، «استاد بازی‌ها: کیسینجر و هنر دیپلماسی خاورمیانه‌ای» و«رهبری: شش مطالعه در استراتژی جهانی») «سوژه» (که هنری کیسینجر است) بر «ابژه» (که در اینجا «محتوای کتاب» است) چیرگی یافته است، به‌عمد ترجیح دادم بخش زیادی از این نوشته را به «کیسینجر» اختصاص دهم و در پایان هم اشارتی به سه کتابی داشته باشم که از او ترجمه کرده‌ام. و اما؛ شیخ اجل سعدی در باب سوم گلستان بیتی دارد به این مضمون: «وجودِ مردمِ دانا مثالِ زر‌‌‌ طِلی‌‌‌ست/که هر کجا بروَد قدر و قیمتش دانند.» بی‌گمان مصداق این بیت را می‌توان «هنری آلفرد کیسینجر» دانست.

جریان اصلی تشکیلات سیاست خارجی ایالات‌‌‌متحده، دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور آمریکا را به‌‌‌عنوان یک «نو انزواطلب» خطرناک، کاملا خارج از آرمان‌‌‌ها و منافع آمریکایی می‌‌‌بیند. انترناسیونالیست‌‌‌ها در داخل و خارج، از انتخاب مجدد ترامپ به واهمه افتاده و می‌‌‌ترسند که وی نظم لیبرالی را که ایالات‌‌‌متحده و متحدانش از زمان جنگ جهانی دوم ساخته و از آن دفاع کرده‌‌‌اند، از بین ببرد. چنین ترس‌‌‌هایی موجه است.

مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ دونالد ترامپ، به شکلی بسیار عمدی بازتاب همان چیزی بود که رونالد ریگان در سال ۱۹۸۰ انجام داد. «صلح از طریق قدرت» و «آیا امروز نسبت به چهارسال پیش خوشبخت‌‌‌تر هستید؟» دو شعار ریگانی هستند که امروزه بیشتر به یادگار مانده و به خاطر آورده می‌‌‌شوند. آنچه کمتر شناخته شده است، این است که در سال ۱۹۸۰، ریگان از شعار «آمریکا را دوباره شکوهمند کنیم» از جمله در سخنرانی تودیع خود در کنوانسیون خویش استفاده کرد.

رهبران جدید سوریه در تلاش برای به رسمیت شناخته‌شدن در سطح بین‌المللی، الگوهای اندکی برای دنبال کردن دارند. کتاب راهنمایی در مورد نحوه‌‌ اداره‌‌ یک دولت برای گروه‌‌‌هایی که زیر نام‌‌‌های تروریستی فعالیت می‌کنند وجود ندارد؛ همچنین مجموعه قوانین واضحی برای دولت‌‌‌های خارجی به‌‌‌منظور از سر گرفتن نحوه‌‌ فعالیت‌‌‌های خود با یکی از زیرمجموعه‌‌‌های القاعده وجود ندارد.