دکتر علیرضا سلطانی

بانک آینده، به‌عنوان یکی از پرمناقشه‌ترین و در عین حال فعال‌ترین بانک‌های خصوصی در نظام پولی و بانکی ایران، سرانجام پس از نزدیک به یک دهه گمانه‌زنی درباره کیفیت عملکرد، وضعیت مالی و سرنوشت نهایی آن، در قالب طرحی با عنوان «گزیر بانکی» رسما منحل شد. عنوانی که از منظر اقتصاد سیاسی می‌تواند به معنای واقعی «ناگزیر بانکی» تعبیر شود. این تصمیم را که در ابتدای آبان۱۴۰۴ با محوریت شورای عالی هماهنگی اقتصادی و مشارکت بانک ملی ایران اتخاذ شد، باید نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی کشور دانست؛ نقطه‌ای که در آن سیاستگذار ناگزیر شد با یکی از پیچیده‌ترین نمادهای ناترازی بانکی برخورد مستقیم کند.

اقتصاد ایران در شرایطی که چند روز بیشتر به تعیین‌تکلیف بازگشت یا تداوم تعلیق تحریم‌های سازمان ملل باقی نمانده است، در شرایط سخت و دشواری قرار گرفته است. دشواری و سختی این شرایط برای اقتصاد و بازار ایران نه ناشی از بیم بروز تلاطمات و شوک‌های اقتصادی بعد از بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل بلکه ناشی از تداوم وضعیت بلاتکلیفی و ادامه شرایط حکمرانی سوداگری در اقتصاد است.

با گذشت حدود یک‌ماه و نیم از توقف جنگ ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل، اقتصاد ایران همچنان در انتظار و به‌عبارت دقیق‌تر بلاتکلیفی به سر می‌برد. در این فاصله و تحت‌تاثیر شرایط حاکم بر فضای سیاسی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، اگرچه برخی شاخص‌های اقتصادی همچون بازار سرمایه یا نرخ ارز در ظاهر، هنوز در فرآیند واکنش‌های تند و شدید قرار نگرفته‌اند، اما نشانه‌های فراگیر رکود، تعلیق و احتیاط در تصمیم‌گیری اقتصادی، به‌وضوح در تمام سطوح حاکمیتی، نهادی و مردمی اقتصاد ایران احساس می‌شود.

اخبار و شواهد اعلامی رسمی حاکی از اقبال گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به تصویب کنوانسیون پالرمو (یکی از ۴ کنوانسیون مورد تاکید این گروه برای صدور مجوز کشورها به انجام امور مالی عادی در سطح بین‌المللی با هدف مبارزه با تروریسم، تجارت غیرقانونی و پول‌شویی) در مجمع تشخیص مصلحت نظام و آغاز مذاکرات این گروه با دولت ایران است. ایران از سال ۹۸برای بار دوم و در نتیجه توقف روند تصویب دو لایحه پالرمو و CFT در نظام قانون‌گذاری ایران وارد لیست سیاه شد. لیست سیاه معنایی جز اعلام پرخطر بودن مناسبات مالی با کشورهای مشمول و درخواست برای کاهش یا توقف کامل مناسبات مالی و به دنبال آن مناسبات تجاری و اقتصادی ندارد. نتیجه قرار گرفتن در این لیست، عدم امکان داشتن مناسبات مالی و تجاری عادی با کشورهای مختلف، توسل به شیوه‌های سنتی و افزایش شدید هزینه مناسبات مالی و تجاری است.

جنگ ۱۲روزه و به‌طور خاص وضعیت ایجادشده پس از جنگ تحت هر عنوانی، اقتصاد ایران را در یکی از سخت‌ترین و مبهم‌ترین دوران تاریخی خود در نیم‌قرن اخیر قرار داده است. این شرایط هرچند هنوز آثار و نشانه‌های خود را در شاخص‌های اصلی اقتصاد به جز بازار سرمایه نشان نداده، اما این به معنای آرامش اقتصاد و به عبارت برخی از فعالان سیاسی واکسینه شدن اقتصاد ایران به چالش‌های سیاسی و ژئوپلیتیک نیست، بلکه باید از شرایط و آرامش ظاهری به‌عنوان آرامش قبل از توفان یاد کرد.

جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل، یکی از مهم‌ترین رخدادهای امنیتی و راهبردی تاریخ معاصر کشور است که با وجود هزینه‌‌ها و آسیب‌‌های فراوان، حاوی درس‌‌هایی عمیق و راهبردی است. این جنگ، به‌‌عنوان تجربه‌‌ای بزرگ، ظرفیت آن را دارد که با تحلیل درست و توجه به آموزه‌‌هایش، مسیر تکرار جنگ را مسدود و هم‌زمان بستر تقویت موفقیت‌‌ها و کاهش آسیب‌‌ها را فراهم کند.

تحولات ماه‌‌‌های اخیر در خاورمیانه به‌‌‌ویژه در ارتباط با جنگ اسرائیل و ایران، به شکلی غیرمنتظره ایالات متحده آمریکا را وارد منازعه‌‌‌ای کرد که ظاهرا آغازگر آن نبود. این درگیری، به‌‌‌ویژه با ورود مستقیم آمریکا و دستور حمله به تاسیسات هسته‌‌‌ای ایران، نه‌‌‌تنها موقعیت دونالد ترامپ به‌‌‌عنوان رئیس‌‌‌جمهور ایالات متحده بلکه اعتبار دیپلماسی آمریکایی و نظام جهانی حاکم بر روابط بین‌الملل را نیز با چالش جدی روبه‌‌‌رو کرده است.

با وجود تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره دستیابی زودهنگام به توافق هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده پس از سفر کوتاه وزیر امور خارجه عمان، ارائه طرح پیشنهادی جدید آمریکا به ایران، و سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران به مسقط، اما گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با لحنی متفاوت و غیرقابل انتظار و همچنین افزایش تحرکات دیپلماتیک و تهدیدآمیز اروپا علیه تهران، افق توافق احتمالی را در هاله‌ای از بیم و امید قرار داده است. با‌این‌حال، شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی به‌گونه‌ای است که احتمال بروز درگیری نظامی مستقیم میان ایران و آمریکا را همچنان در سطحی پایین نگه داشته است.

واکنش و رفتار بازار به تحولات سیاسی و به‌خصوص مذاکرات در جریان ایران و آمریکا، به مهم‌ترین و قابل‌اعتمادترین شاخص برای ارزیابی نتایج دوره‌های ۵گانه اخیر مذاکرات تبدیل شده و معمولا بعد از اظهارات رسمی مقامات شرکت‌کننده در مذاکرات و انعکاس اخبار مربوطه از سوی برخی رسانه‌های معتبر بین‌المللی، همه نگاه‌ها به واکنش بازار دوخته شده که اخبار منتشره را راستی‌آزمایی می‌کند.

دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا موسوم به دیپلماسی شنبه بعد از ۳هفته برگزاری متوالی و منظم، متوقف شد. این توقف اگرچه بر خلاف انتظار افکار عمومی مبنی بر سیر متوالی و روبه پیشرفت گفت‌وگوها بود، اما بروز آن برای چنین سطحی از مذاکرات و بالابودن درجه پیچیدگی ابعاد و زوایای آن و مهم‌تر عوامل مستقیم و غیرمستقیم دخیل در آن چه در روند مذاکرات و چه در فرآیند اجرای توافق احتمالی به خصوص در درون دستگاه سیاستگذاری آمریکا امری طبیعی است.

جلسه استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت چهاردهم در مجلس دوازدهم علاوه بر نتیجه‌ای که برای وزیر رقم زد، یک نتیجه واضح و مشخص داشت و آن اجماع نمایندگان موافق و مخالف وزیر و همچنین اجماع دولت و مجلس بر وخامت اوضاع اقتصادی کشور بود.

پرونده FATF با پیگیری دولت چهاردهم از بایگانی مجمع تشخیص مصلحت نظام بیرون آمد و قرار است این نهاد حاکمیتی با بررسی دو لایحه باقی‌مانده پالرمو و CFT، یکی از چالشی‌ترین مسائل کلان کشور در یک‌دهه اخیر را تعیین تکلیف کند.