ایران و آرایش پارلمانی عراق
از سوی دیگر، نکته بسیار مهم این انتخابات بازگشت نظام انتخاباتی به فرمول قبل از سال۲۰۲۱ بود. نظام انتخاباتی عراق در دور قبل به نظام اکثریت ساده یا رای تکی غیر‌قابل انتقال تغییر کرد که به نفع جریان صدر بود و باعث پیروزی جریان صدر هم شد. اما وقتی که ائتلاف شیعیان به اشتباه خود پی بردند، نظام انتخاباتی را دوباره به همان نظام قبلی یعنی اکثریت تناسبی برگرداندند که بیشتر به نفع احزاب و جریان‌هاست و دیدیم که این‌بار در واقع احزاب شیعی اکثریت را از آن خود کردند.
نکته حائز اهمیت دیگر در این انتخابات پیروزی محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر کنونی است که نشان می‌دهد در واقع بخش قابل‌توجهی از افکار عمومی و رای‌دهندگان از عملکرد او رضایت دارند؛ مخصوصا در ایجاد ثبات نسبی در عراق و توجه به خدمات عمومی و زیرساخت‌ها. هر چند که در نظام اکثریت تناسبی، حزب برنده رقم خیلی بالایی ندارد و در این انتخابات هم در واقع جریان آقای السودانی حدود ۴۰درصد آرا را به دست آورد، اما این در هر صورت نشان می‌دهد که عملکرد او در دور گذشته مورد اقبال بخش قابل‌توجهی از افکار عمومی بوده و این به آن معناست که السودانی همچنان خواهد کوشید که با تکیه بر نوعی ناسیونالیسم عراقی بین طرف‌های خارجی در عراق و مشخصا ایران و آمریکا نوعی توازن برقرار کند و از طرف دیگر سعی کند که کابینه خودش را کابینه تکنوکرات و تاحدی غیرسیاسی انتخاب کند تا مورد انتقاد جریان‌های دیگر و مشخصا جریان صدر قرار نگیرد.
تحریم انتخابات از سوی مقتدی صدر، تحول مهمی بود که این دوره اتفاق افتاد. برخی گمان می‌کردند که تحریم انتخابات از سوی او باعث کاهش قابل‌توجه میزان مشارکت خواهد شد. اما نکته جالب‌توجه این است که در اغلب کشورهای دنیا تحریم انتخابات معمولا نتیجه‌بخش نبوده، یعنی رای‌دهنده بین رای ندادن و رای دادن استراتژیک یا حتی رای دادن اعتراضی معمولا دومی را انتخاب کرده و چون احساس می‌کند که رای ندادن می‌تواند به شنیده نشدن صدای وی بینجامد، انداختن رای به صندوق را ترجیح می‌دهد. این در حالی است که دادن رای سفید یا اعتراضی در نهایت می‌تواند دلالت‌هایی در پی داشته باشد.
این مساله می‌تواند به کاهش نسبی نفوذ صدر در صحنه سیاسی عراق بینجامد. ضمن اینکه مشخص نیست مقتدی صدر از تحریم انتخابات چه هدفی را دنبال می‌کند. آیا او به دنبال تغییر نظام در عراق است یا آنکه به دنبال این بوده که به یک حزب سیاسی قدرتمند تبدیل شود؟ بنابراین اگر صدر سرمایه سیاسی خودش را این‌چنین در بزنگاه‌ها هدر بدهد، احتمال می‌رود که در سال‌های آینده نفوذ او در عراق کم شود.
از سوی دیگر، معضلی که این دور هم در انتخابات عراق شاهد بودیم، همان معضل حامی‌پروری سیاسی است که فوکویاما در کتاب «نظم و زوال سیاسی» به‌تفصیل درباره آن توضیح داده است. در این حالت، یعنی در حامی‌پروری سیاسی، انتخابات و رقابت انتخاباتی وجود دارد، اما حاکمیت قانون ضعیف است. این به آن معناست که حاکمیت قانون نمی‌تواند مانع خرید و فروش رای و سوءاستفاده افراد سیاسی از منابع عمومی شود و در نتیجه نهاد انتخابات به دلیل این حامی‌پروری سیاسی، به‌تدریج اعتبار خود را از دست می‌دهد. این اتفاقی است که به‌وضوح در عراق شاهد آن هستیم.
از سال۲۰۰۳ به این‌سو، کم‌وبیش می‌توان گفت میزان مشارکت به‌طور مستمر در انتخابات در حال کاهش بوده و از طرف دیگر شاهد این هستیم که اختلاف و رقابت در داخل جریان‌های شیعی و کردی هم رو به افزایش بوده که نشان می‌دهد در واقع حامی‌پروری سیاسی تبدیل به یک فرآیند فراگیر شده است. به عبارت ساده، انتخابات به مکانی برای ثروت‌اندوزی سیاستمداران و ایجاد حلقه‌های حامی‌پرور تبدیل شده و در نتیجه شاهد این هستیم که نخبگان سیاسی تغییر چندانی نمی‌کنند و اغلب چهره‌های سیاسی امروز همان چهره‌های سیاسی دو دهه گذشته هستند که این هم باعث می‌شود نهاد انتخابات در عراق تضعیف شود. اما در هر صورت، به نظر می‌رسد ایران و آمریکا از نتیجه حاصل‌شده در انتخابات عراق آن‌چنان ناراضی و نگران نیستند. السودانی در چند سال گذشته سعی کرده است که هم به‌نوعی ایران را راضی نگه دارد و هم مانع نارضایتی آمریکا شود و احتمالا این سیاست را در این دوره هم ادامه خواهد داد.
* پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل
سرمقاله امروز روزنامه دنیای اقتصاد را بشنوید:
