دکتر رحمن قهرمانپور

مرحله اول طرح صلح غزه تا دوشنبه اجرا خواهد شد. اما برای قضاوت درباره کل طرح صلح غزه ترامپ باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا مراحل دیگر این طرح و مخصوصا موضوع خلع سلاح حماس هم اجرایی خواهد شد یا نه، زیرا تا الان می‌توان گفت که حماس دست به نوعی عقب‌نشینی تاکتیکی زده است، چون نه خلع سلاح را پذیرفته و نه قرار است از غزه خارج شود. از طرف دیگر این گروه در یک معامله توانسته است در ازای ۲۰گروگان اسرائیلی، ۲هزار زندانی فلسطینی را آزاد کند. بنابراین تا اینجای کار نمی‌شود از عقب‌نشینی استراتژیک حماس سخن گفت.

پس از تلاش‌های مکرر به نظر می‌رسد که ایران و غرب با دو منطق متفاوت پذیرفتند که مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و خود را برای دوران پس از فعال‌سازی این مکانیسم آماده می‌کنند.

پایان رای‌گیری برای بازگرداندن مکانیسم ماشه در شورای امنیت یک گام جدی و به یک تعبیر گام نهایی حقوقی برای بازگرداندن تحریم‌های تعلیق‌شده به واسطه برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک خواهد بود. هرچند روی کاغذ این احتمال وجود دارد که در مجمع عمومی سازمان ملل اتفاقی رخ دهد و ایران و اروپا به توافقی برسند، اما مواضع سخت‌گیرانه اروپا و آمریکا نشان می‌دهد که آنها فعلا به‌دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه هستند. اما سوال اصلی این است که این اقدام آنها با چه هدفی صورت گرفته است؟

توافق ایران با آژانس را باید آخرین تلاش‌های ایران برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه عنوان داشت. از اظهارات عراقچی می‌توان نتیجه گرفت که ایران حساب ویژه‌ای بر این توافق باز کرده تا بتواند از این طریق مانع بازگشت مکانیسم ماشه شود.

در دو روز گذشته، ایران و اروپا تمایلی هرچند اندک برای تمدید مکانیسم ماشه از خود نشان دادند، اما نتایج مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی در روز سه‌شنبه در ژنو رضایت‌بخش نبود و به یک توافق قطعی و نهایی درباره تمدید این مکانیسم منجر نشد. بی‌اعتمادی ایران و اروپا بعد از جنگ اوکراین به حدی رسیده است که حتی‌الامکان همکاری‌های متعارف دیپلماتیک که در گذشته وجود داشت، اکنون کاهش یافته است.

برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که احتمال شروع دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا در روزهای آینده وجود دارد. اولین دور مذاکرات ایران و آمریکا بعد از حمله اسرائیل به ایران در حالی ممکن است صورت ‌گیرد که آمریکا از شرایط خود عقب‌نشینی نکرده و ایران هم اعلام کرده است که غنی‌سازی در خاک خود را به‌عنوان خط قرمز تعریف می‌کند و حاضر به مذاکره درباره موضوعات موشکی و منطقه نیست.

سه کشور اروپایی و ایران در حالی به میز مذاکرات در استانبول بازگشتند که هر کدام دلایل خاص خود را برای آغاز مذاکرات دارند. ایران نگران تشدید تنش است و از همین رو ترجیح می‌دهد که همچنان مسیر مذاکره با غرب باز بماند. از نظر ایران، اروپا می‌تواند تسهیل‌کننده توافق بین ایران و آمریکا باشد. از طرف دیگر این مذاکرات نشان می‌دهد که ایران برخلاف چند ماه گذشته نقش اروپا را در مذاکرات جدی گرفته است.

روزنامه گاردین جدیدترین پیشنهاد آمریکا به ایران درباره توافق هسته‌‌‌ای را منتشر کرد. براساس نوشته این روزنامه، آمریکا به ایران پیشنهاد داده است که مدت سه‌سال غنی‌‌‌سازی را تعلیق کند و در ازای آن، تحریم‌‌‌های اعمال‌شده بر ایران لغو شود.

پیمان منع اشاعه هسته‌ای یا NPT، فراگیرترین پیمان جهانی و به دنبال این است که اشاعه سلاح‌های هسته‌‌‌ای در دنیا را محدود کند و همزمان، به دولت‌‌‌های غیر‌هسته‌ای عضو پیمان اجازه دهد از مزایای صلح‌‌‌آمیز انرژی هسته‌‌‌ای بهره‌‌‌مند شوند. در کنار این دو، رکن سوم پیمان منع اشاعه، بر خلع سلاح تدریجی پنج‌کشور هسته‌ای عضو این پیمان تاکید دارد. بنابراین، پیمان منع اشاعه دارای سه‌رکن اصلی است. رکن اول که در ماده «۲» به آن اشاره شده، مربوط به عدم‌اشاعه است؛ یعنی دولت‌‌‌های عضو این پیمان می‌‌‌پذیرند که با عضویت در آن از ساخت و استقرار سلاح هسته‌‌‌ای در خاک خود و همچنین، انتشار و اشاعه سلاح هسته‌‌‌ای به هر نحو، خودداری کنند.

در سلسله بحث‌های مفیدی که روزنامه «دنیای اقتصاد» متولی آن بود، آقای دکتر مسعود نیلی صورت‌‌بندی جالب و قابل‌تاملی از وضعیت کنونی ایران ارائه کردند. به گفته ایشان سه مساله بنیادین ایران امروز عبارتند از: ناترازی در منابع انرژی، تنش در سیاست خارجی و بحران‌های اجتماعی. این مثلث را می‌توان مثلث سرنوشت ایران نامید. به زعم ایشان حتی موجودیت سرزمینی ایران به‌نوعی وابسته به این مثلث است. اما سوال مهم در سیاستگذاری عملی این است که تغییر یا تصمیم بزرگ را باید از کدام ضلع شروع کرد تا هزینه‌های آن برای سیاستمدار کمتر یا حداقل قابل مدیریت باشد؟

مهم‌ترین عامل و متغیر در روابط ایران و چین، داشتن ارزیابی واقع‌‌‌بینانه از اهمیت ایران و منطقه خاورمیانه برای چین است. چنین به نظر می‌رسد که در داخل کشور برخی در خصوص اهمیت جایگاه و ژئوپلیتیک ایران برای چین قدری اغراق کرده و آن را بیش از حد واقعی ارزیابی می‌کنند و بر همین اساس این انتظار را دارند که چین در مقابل فشارهای آمریکا بر ایران ایستادگی کند.