اخبار یادداشت

وقتی سایه جنگ بر سر کشوری سنگینی می‌کند، مردم آن کشور ممکن است تصمیم‌‌‌هایی بگیرند که در شرایط عادی احتمال آن تصمیم‌‌‌ها اندک است. مثلا ممکن است سراغ خرید و ذخیره برخی اقلام غذایی و تبدیل دارایی‌‌‌های سرمایه‌‌‌ای به دارایی‌‌‌های نقدشونده و قابل حمل ‌‌بروند. از نظر شماری از افراد جامعه، در شرایط جنگی، ذخیره کردن مواد غذایی و همچنین بردن دارایی‌‌‌ها به پناهگاه‌‌‌ امن و خرید اقلامی مانند دلار و سکه کاملا عقلانی است؛ اما آیا اخلاقی هم هست؟

در میانه غوغای قیمت‌گذاری خودرو که این روزها فضای رسانه‌ای و اقتصادی کشور را تحت‌الشعاع قرار داده، برخی برای القای ناکارآمدی مدیریت غیردولتی و تضعیف روند خصوصی‌سازی خودرو در تلاش‌اند.

پرداخت یارانه‌‌‌های نقدی اگرچه از ۲۸ آذر ۱۳۸۹ آغاز شد، ولی برای نخستین بار، بند ۴۶ ماده واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۰ بود که به موضوع یارانه‌‌‌ها اختصاص یافت، در حالی که قانون هدفمندی یارانه‌‌‌ها ۱۵دی‌ماه ۱۳۸۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده بود. پس اجرای هدفمندسازی یارانه‌‌‌ها شروعی شتاب‌‌‌زده داشت؛ زیرا برخلاف سایر قوانین، پیش از تدارک کامل مقدمات مطالعاتی، قانونی و اجرایی آن، از سوی دولت دهم به مورد اجرا گذاشته شد.

این روزها، یکی از سخنان پرتکرار برخی مسوولان کشور درباره وضعیت بحرانی انرژی، تاکید بر مصرف بالای مردم است. جملاتی مانند «مصرف برق در ایران شش‌برابر اروپاست» یا «ما به اندازه یک‌میلیارد و ۴۰۰میلیون نفر جمعیت چین گاز مصرف می‌‌‌کنیم» مدام در رسانه‌‌‌ها تکرار می‌‌‌شوند. اما پشت این اعداد، چه واقعیتی نهفته است؟ آیا واقعا مردم مقصر اصلی وضعیت نگران‌‌‌کننده انرژی در کشور هستند یا ریشه‌‌ مشکل جای دیگری است؟

در روزگاری که اقتصاد دیجیتال پلتفرم‌‌‌محور و نوآوری‌‌‌گرا توانسته است در کشورهای هم‌‌‌ردیف و حتی پایین‌‌‌تر از ایران، سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص دهد، مجلس شورای اسلامی، گامی جسورانه اما به عقب برداشته است؛ گامی در قالب لایحه‌‌‌ای موسوم به «اصلاح قانون توسعه حمل‌‌‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت» که از گذشته بود و حالا شکل گرفته و به‌تازگی مورد موافقت کلی برخی از اعضای کمیسیون عمران نیز قرار گرفته است.

در تحلیل‌های رایج سیاستگذاری، ایران عمدتا به‌مثابه مساله‌ای چندلایه و درهم‌تنیده بازنمایی می‌شود؛ از فقر، بیکاری و شکاف‌های اجتماعی تا انزوا و تنهایی استراتژیک. این نگاه مساله‌محور، با پیش‌فرضی ضمنی همراه است: ایران به‌عنوان گرهی در سیاست داخله و نظم جهانی و منطقه‌ای، باید گشوده شود. اما این تصویر، نادقیق و وارونه است. ایران نه مساله، بلکه خود راه‌حل است.

قطعی برق به‌عنوان پدیده‌ای به این شکل فراگیر، مسلما معلول چند اتفاق محدود نیست و طی مجموعه تحولاتی با تاثیر از جمیع متغیرها و پارامترهایی وضعیت کنونی را رقم زده است.

شاید در نگاه اول، تیتر طنازانه‌‌‌ای همچون «جدایی ایلان از دونالد» جذاب‌‌‌تر به نظر برسد؛ ولی واقعیت ماجرا این است که ماسک طنزبردار نیست و ترامپ نیز چنان متمایز و قاب‌گریز است که نمی‌‌‌توان با کلیشه‌‌‌های مرسوم، مشی او را تحلیل کرد.

دنیای اقتصاد: بر اساس ادعای برخی سیاستمداران، ظرفیت ۲۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، صنعت نفت و بخش‌خصوصی ایران وجود دارد. اقتصاددانان نیز می‌گویند ایران و آمریکا می‌توانند برای بهره‌برداری از این فرصت، مذاکره را به توافق و توافق را به همکاری تبدیل کنند.

با وجود تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره دستیابی زودهنگام به توافق هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده پس از سفر کوتاه وزیر امور خارجه عمان، ارائه طرح پیشنهادی جدید آمریکا به ایران، و سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران به مسقط، اما گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با لحنی متفاوت و غیرقابل انتظار و همچنین افزایش تحرکات دیپلماتیک و تهدیدآمیز اروپا علیه تهران، افق توافق احتمالی را در هاله‌ای از بیم و امید قرار داده است. با‌این‌حال، شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی به‌گونه‌ای است که احتمال بروز درگیری نظامی مستقیم میان ایران و آمریکا را همچنان در سطحی پایین نگه داشته است.

براساس قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، رشد سالانه ۱۳درصدی در حوزه معدن هدف‌گذاری شده است. تحقق رشد ۱۳درصدی در این بخش نیازمند جذب ۳۰ تا ۴۰میلیارد دلار سرمایه در طول برنامه پنج‌ساله است. مقرر شده وزارت صمت بخشی از این سرمایه (حدود ۵میلیارد دلار) را از محل فاینانس تامین کند.

اینترنت و ارتباطات نوین در ایران می‌‌‌توانست موتور توسعه کشور باشد؛ اگر فیلترینگ کنونی وجود نداشت. متخصصانی که در دهه ۱۳۷۰ از بزرگراه‌‌‌های ارتباطی و پدیده نوظهور اینترنت صحبت می‌‌‌کردند و سیاستگذارانی که در دهه ۱۳۸۰ از اقتصاد دانش‌‌‌محور و کاربرپایه و کسب‌وکارهای نوپا و کلان‌‌‌داده‌‌‌ها می‌‌‌گفتند، اینترنت را همچون منبع لایزال رشد اقتصادی و امکان بالقوه‌‌‌ای برای درآمدزایی اقشار متنوع مردم می‌‌‌دیدند.

از اواسط آوریل، ایران و ایالات متحده چندین دور مذاکرات هسته‌ای برگزار کردند که با پیشرفت‌هایی همراه بود - تا اینکه واشنگتن به‌طور ناگهانی اعلام کرد که ایران هیچ حقی برای غنی‌سازی اورانیوم ندارد. علاوه بر این، ۲۰۰ نفر از اعضای کنگره آمریکا نامه‌ای به رئیس‌جمهور ترامپ ارسال کردند و با هر توافقی که اجازه حفظ توان غنی‌سازی به ایران بدهد، مخالفت کردند.

با تشدید تغییرات اقلیمی و شهرنشینی، شهرهای جهان با تهدیدی فزاینده روبه‌رو هستند: گرمای شهری. گرمای شهری یک مشکل جدی است که سلامت، رفاه و پایداری شهرها را در سراسر جهان تهدید کرده و در واقع به پیامد ترکیبی گرمایش جهانی و اثر جزیره گرمایی شهری (UHI) اشاره دارد که شهرها را گرم‌‌‌تر از مناطق روستایی اطراف خود می‌کند. گرمای شهری می‌‌‌تواند زندگی انسان‌‌‌ها، زیرساخت‌‌‌ها، زیست‌‌‌بوم‌‌‌ها و اقتصادها را به‌ویژه در طول موج‌‌‌های گرما و رویدادهای گرمای شدید ویران کند.

با وجود پنج دور گفت‌‌‌وگوی ایران و آمریکا و تبادل پیام از مسیرهای میانجی‌گرانه، هنوز چارچوب رسمی برای احیای دیپلماسی میان تهران و واشنگتن شکل نگرفته است. مساله تنها به سطح غنی‌‌‌سازی یا نحوه آزادسازی دارایی‌‌‌ها محدود نمی‌شود؛ آنچه مانع پیشرفت واقعی است، فقدان اراده سیاسی پایدار از جانب آمریکاست. با این حال، آنچه نیازمند تحلیل عمیق‌‌‌تر و ریشه‌‌‌ای‌‌‌تر است، نه صرفا ناکامی ظاهری این مذاکرات، بلکه چرایی شکل‌‌‌گیری این ناکامی در بستری وسیع‌‌‌تر از تعاملات دوجانبه، تحولات ساختاری و رقابت‌‌‌های ژئوپلیتیک درون خود ایالات‌متحده است. شکست این روند را باید نه به‌‌‌مثابه ناتوانی تاکتیکی، بلکه به‌‌‌عنوان بخشی از یک راهبرد گسترده‌‌‌تر برای بازسازی نظم داخلی آمریکا و مهار گفتمان‌‌‌های رقیب، به‌‌‌ویژه گفتمان ترامپی، درک کرد.

در سال‌های اخیر، بحث‌‌‌های فراوانی در مورد هدف‌‌‌گذاری رشد اقتصادی ۸درصدی در برنامه هفتم توسعه کشور مطرح شده است. این رقم به‌عنوان یک هدف بلندپروازانه، نقطه کانونی سیاستگذاران و اقتصاددانان کشور قرار گرفته و مباحث زیادی درباره امکان‌‌‌پذیری، ضرورت و پیامدهای آن شکل گرفته است. اما چرا رشد ۸درصدی تا این حد مهم تلقی می‌شود و چرا تحقق چنین رشدی بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی گسترده تقریبا ناممکن است؟

واکنش و رفتار بازار به تحولات سیاسی و به‌خصوص مذاکرات در جریان ایران و آمریکا، به مهم‌ترین و قابل‌اعتمادترین شاخص برای ارزیابی نتایج دوره‌های ۵گانه اخیر مذاکرات تبدیل شده و معمولا بعد از اظهارات رسمی مقامات شرکت‌کننده در مذاکرات و انعکاس اخبار مربوطه از سوی برخی رسانه‌های معتبر بین‌المللی، همه نگاه‌ها به واکنش بازار دوخته شده که اخبار منتشره را راستی‌آزمایی می‌کند.

وقتی به روند خاموشی‌های برق در چند سال اخیر نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که موضوع ناترازی برق با شیب زیادی از یک مشکل قابل حل، در حال تبدیل شدن به یک بحران تمام‌عیار است؛ زیرا روند تقاضای مصرفی برق همزمان با افزایش جمعیت، رشد تکنولوژی و گسترش صنایع سبک و سنگین رو به فزونی بوده و از طرفی واحد‌های عرضه برق که نیروگاه‌ها و تجهیزات انتقال برق هستند به دلیل نبود ‌سرمایه‌گذاری جدید در سال‌های اخیر مستهلک شده‌اند. اینکه چرا سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه انجام نشده، موضوع این یادداشت نبوده و پیش‌تر در یادداشتی تحلیلی در همین روزنامه، تحت عنوان «چرا کوبا برق ندارد» به‌صورت مفصل در مورد آن صحبت کرده‌ام.

در دنیای امروز که با بحران‌های سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی متعددی روبه‌روست، این پرسش به‌طور جدی مطرح می‌شود: آیا معیارهایی که دهه‌هاست برای سنجش پیشرفت کشورها استفاده می‌شوند، هنوز کارآمد هستند؟ یکی از این معیارهای قدیمی، تولید ناخالص داخلی (GDP) است که از دهه ۱۹۴۰ تاکنون، به عنوان شاخص اصلی رشد اقتصادی در سراسر جهان پذیرفته شده است. اما دایان کویل، اقتصاددان برجسته بریتانیایی و استاد دانشگاه کمبریج، در کتاب تازه‌اش با عنوان «سنجش پیشرفت» به‌طور بنیادی اعتبار این شاخص را زیر سوال برده است.

اولین مواجهه‌های ایران با نظام آموزش عالی و تاسیس مدارس عالیه، نه برای تولید و پژوهش‌های حرفه‌ای بنیادی، بلکه برای تربیت نیروی متخصص در جهت توسعه کشور بود. ذهنیت و هدف سیاستگذار ایرانی، از عباس‌میرزا تاکنون، از توسعه تحصیلات و مدارس عالیه، تربیت متخصصانی بود که بتوانند در جهان جدید و از خلال تجربه مدرنیته ایرانی، موتور پیشران توسعه و مجری آن در کشور باشند.

دنیای اقتصاد: اقتصاددانان می‌گویند برای بهبود وضعیت بنگاه‌ها، نیاز به ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در اقتصاد کلان و پویایی در اقتصاد خرد است؛ اما در کشور ما اقتصاد کلان با بی‌ثباتی و تلاطم و اقتصاد خرد با سکون و رکود مواجه است.

با گذشت نزدیک به دو دهه از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل۴۴ قانون اساسی، بررسی‌ها نشان می‌دهد این سیاست‌ها آن‌چنان در کاهش نقش دولت در اقتصاد موفق نبوده‌اند و حتی در مواردی ساختاری جدید از مداخله دولت در پوشش نهادهای شبه‌دولتی را تثبیت کرده‌اند. در این یادداشت تلاش شده، عملکرد، چالش‌ها و مسیر پیش‌روی اجرای این سیاست‌ها بر پایه داده‌های رسمی و ارزیابی‌های نهادی بررسی شود.

ایران کشوری غنی از نظر منابع سرزمینی و برخوردار از تاریخ و جغرافیایی بی‌‌‌نظیر است. کشور ما یکی از متنوع‌‌‌‌ترین سرزمین‌‌‌‌ها از نظر شرایط آب‌‌‌وهوایی و موقعیت سرزمینی است.ایران به‌عنوان نقطه اتصال آسیا، آفریقا و اروپا و مهد تمدنی کهن شناخته می‌شود. کشور ما میزبان شاهراه‌‌‌‌های تمدن‌‌‌‌های کهن دیگر بوده و از همین رو می‌‌‌‌تواند جایگاهی منحصربه‌فرد در تجارت و دادوستد داشته باشد. از سوی دیگر، وجود ذخایر بزرگ زیرزمینی و پیش‌‌‌قدم بودن در زمینه استحصال و استفاده از این منابع در جهان وجوه تمایز دیگری است که در این مختصر می‌‌‌‌توان به آنها اشاره کرد.

صنعت بیمه یک صنعت بین‌المللی است؛ هم در زمینه پوشش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اتکایی، هم در زمینه سهامداری و هم در زمینه دانش فنی، بنابراین وجود محدودیت در روابط بین‌المللی، صنعت بیمه و مدیریت ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در سطح کلان و خرد را با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد.

یکی از خصوصیت‌‌‌های بازارهای پلتفرمی که به‌‌‌‌‌‌نوعی شبکه‌‌‌ای محسوب می‌‌‌شوند، این است که برای رقابتی شدن، به تعداد زیادی بازیگر نیاز ندارند. در یک کسب‌وکار سنتی در بازارهای دیگر که پلتفرمی نیستند، رقابت مستلزم تعداد زیادی بازیگر است تا انحصار به‌‌‌وجود نیاید؛ اما خصوصیات این پلتفرم‌‌‌ها به نحوی است که در آنها، اثر شبکه مهم است و تعداد زیاد بازیگران، یا اقتصادی نیست یا اینکه در نهایت موجب می‌شود برخی از بازیگران حذف شوند. بنابراین نمی‌‌‌توان انتظار داشت که توسعه رقابت در این بازارها از طریق تعدد بازیگران محقق شود.

سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، نه‌تنها نقطه عطفی در روابط اقتصادی و سیاسی دوجانبه میان آمریکا و کشورهای جنوب خلیج فارس بود، بلکه نمایشی از پیچیدگی‌های ژئواکونومیک در منطقه‌ای به شمار می‌رود که همچنان کانون رقابت قدرت‌های جهانی است. این سفر که با امضای قراردادهای کلان اقتصادی و نظامی همراه بود، پرسش‌های متعددی را درباره برندگان و بازندگان این مناسبات، جایگاه عربستان در اقتصاد جهانی و چشم‌انداز روابط منطقه‌ای، به‌ویژه با ایران، مطرح کرده است. در این یادداشت، با نگاهی تحلیلی به دستاوردهای این سفر، روابط موازی عربستان با چین و دورنمای اقتصادی منطقه، به این پرسش‌ها پاسخ داده شده است.

تورم، یکی از پایدارترین و پیچیده‌‌‌ترین چالش‌‌‌های اقتصاد ایران، در حال حاضر به بیش از ۴۱‌درصد رسیده است؛ رقمی که به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی از هدف‌‌‌گذاری‌‌‌ بانک مرکزی (تورم ۳۰درصدی) فراتر رفته است. این وضعیت فارغ از عوامل متعدد داخلی و خارجی اقتصاد ایران، ناشی از ضعف‌‌‌های ساختاری فراوان نظام بانکی است، به‌طوری که این مشکلات موجب شده‌‌‌اند تا نرخ بهره بین‌‌‌بانکی به سطح بی‌‌‌سابقه و نگران‌‌‌کننده ۲۳.۹۸‌درصد برسد؛ رقمی که بیانگر فشار سنگین کسری ذخایر بانک‌ها و محدودیت‌های جدی در مدیریت نقدینگی آنهاست.

شب نگردد روشن از وصف چراغ/ نام فروردین نیارد گل به باغ / تا ابد صوفی اگر هی‌هی کند/ تا ننوشد باده کی مستی کند

در سال ۱۳۹۱، با هدف هدایت نقدینگی به مسیرهای رسمی و کنترل تبعات تورم بالا، سپرده‌‌‌گذاری ارزی در نظام بانکی کشور به‌‌‌عنوان راهکاری برای حفظ ارزش دارایی‌‌‌های مردم معرفی شد.بسیاری از شهروندان، با اعتماد به امنیت و اعتبار نظام بانکی، ارز خود را به بانک‌ها سپردند، اما در پاسخ، به جای بازپرداخت ارزی، تسویه ریالی با نرخ‌های دستوری و توجیهاتی غیرقابل قبول دریافت کردند. نتیجه، دلسردی سپرده‌‌‌گذاران و خدشه‌‌‌دار شدن اعتماد عمومی به یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی کشور بود.

سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به کشورهای عربستان‌سعودی، امارات متحده عربی و قطر، نخستین سفر خارجی رئیس‌جمهور جدید آمریکا محسوب می‌شود. هرچند ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود نیز عربستان را به‌عنوان نخستین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرده بود، اما این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که نه‌تنها وضعیت خاورمیانه و جهان در طول هشت‌سال گذشته با تغییراتی مهم روبه‌رو شده، بلکه دیدگاه‌ها و نگرش‌های راهبردی ترامپ و رهبران عرب خلیج‌فارس نیز با دگرگونی‌هایی همراه شده و به سطحی از بلوغ در مقایسه با گذشته رسیده است.