اخبار یادداشت

تهران تنها یک پایتخت سیاسی و اقتصادی نیست؛ این شهر نماینده وضعیت اجتماعی، فرهنگی و انسانی کل کشور است و به عبارتی تهران، ایرانی کوچک است. تهران شهری در ظاهر توسعه‎‌یافته است، اما در لایه‌های درونی خود با چالش‌های عمیق اجتماعی و نابرابری گسترده مواجه است. از منظر جامعه‌شناسی شهری، باید بپذیریم که هر شهری تنها مجموعه‌ای از خیابان و خانه نیست، بلکه شهر شبکه‌ای از روابط انسانی است که براساس قدرت، جنسیت، طبقه اجتماعی و در برخی موارد سن شهروندان شکل گرفته است.

بانک آینده، به‌عنوان یکی از پرمناقشه‌ترین و در عین حال فعال‌ترین بانک‌های خصوصی در نظام پولی و بانکی ایران، سرانجام پس از نزدیک به یک دهه گمانه‌زنی درباره کیفیت عملکرد، وضعیت مالی و سرنوشت نهایی آن، در قالب طرحی با عنوان «گزیر بانکی» رسما منحل شد. عنوانی که از منظر اقتصاد سیاسی می‌تواند به معنای واقعی «ناگزیر بانکی» تعبیر شود. این تصمیم را که در ابتدای آبان۱۴۰۴ با محوریت شورای عالی هماهنگی اقتصادی و مشارکت بانک ملی ایران اتخاذ شد، باید نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی کشور دانست؛ نقطه‌ای که در آن سیاستگذار ناگزیر شد با یکی از پیچیده‌ترین نمادهای ناترازی بانکی برخورد مستقیم کند.

تحولات فناورانه دو دهه اخیر جهان را وارد مرحله‌ای کرده است که بسیاری از نظریه‌پردازان آن را «دوران تمدن دیجیتال» می‌نامند. در این دوران، قدرت دیگر صرفا به منابع طبیعی و نظامی متکی نیست، بلکه بر محور داده، هوش مصنوعی و تراشه‌ها شکل می‌گیرد.

اگر ۵۰ مشکل بزرگ اقتصاد ایران را لیست می‌کردیم، یکی از آنها تعیین تکلیف بانک آینده بود. بالاخره نظام تصمیم‌گیری کشور حاضر شد در مورد این موضوع دست به اقدام بزند. اینکه چطور شد که این اقدام کلید خورد، چندان اهمیت ندارد؛ چراکه مشخص بود با این حجم از مشکلاتی که بانک آینده داشت، نظام تصمیم‌گیری دیر یا زود ناگزیر از اقدام بود. البته مثل همیشه اگر زود اقدام شود، بحران کوچک‌تر خواهد بود و اگر دیر اقدام شود، بحران بزرگ‌تر خواهد شد. باز هم مثل همیشه هزینه بحران بر دوش عموم مردم جامعه خواهد افتاد؛ اما این هزینه معمولا مستقیم نیست و غیرمستقیم به شکل تورم بر دوش مردم می‌افتد. به همین دلیل توده مردم درک نمی‌کنند که چقدر بین اقدام زود یا دیر تفاوت وجود دارد.

برخی اهل نظر بر این باورند که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، نه بر اساس عقلانیت یا مشاوره کارشناسان که بر اساس «غرایز» خود عمل می‌کند. به عبارت دیگر، راهگشای ترامپ در سیاست خارجی و داخلی «حس و حال آنی» است، نه رویکردهای از قبل سنجیده و محاسبه‌شده. او رئیس‌جمهوری «خلاف‌آمد عادت» است؛ به این معنا که برخلاف اسلافش همواره میل زیادی به حشر و نشر و مغازله با رهبران اقتدارگرا دارد (مثل لوکاشنکو در بلاروس، اوربان در مجارستان، پوتین در روسیه، شی در چین، بن‌سلمان در عربستان).

در گرگ و میش صبح تهران، می‌اندیشیدم در رویداد تد دانشگاه امیرکبیر از چه سخن بگویم که هم از دل برخیزد و حدیث نفس باشد و هم وقت ارزشمند شما را پاس بدارد. به دهه پنجاه، به آن فضای بسته سیاسی و فرهنگی کشور رسیدم که مثل دیگر جوانان فکر و ذکرم جست‌وجوی عدالت بود که همیشه در آن دوران رنگ و بوی چپ داشت. شیفته نام‌ها و کتاب‌هایی بودیم که از رنج مردم سخن می‌گفتند.

گاهی تاریخ اقتصاد نه با اعداد و شاخص‌ها که با سکوت‌ها و تاخیرها نوشته می‌شود؛ سکوت‌هایی که در ظاهر نشانه‌ احتیاط‌ هستند؛ اما در باطن مُهر تایید بر بی‌نظمی می‌زنند. بانک آینده سال‌ها در پناه همین سکوت رشد کرد؛ در ظاهر بانکی نوگرا، در باطن صندوقی از دارایی‌های منجمد و پروژه‌های شخصی. نهادی که قرار بود افق‌های نوین بانکداری خصوصی را بگشاید، خود به نمونه‌ای از کهنگی ساختار و بی‌انضباطی مالی بدل شد.

این روزها صفحه نخست اکثر رسانه‌های اقتصادی جهان با عناوینی مرتبط با نوسانات اخیر قیمت طلا و نقره پر شده است، اما پس از یک رالی نفس‌گیر و تاریخی در بازار فلزات گران‌بها طی ماه‌های گذشته که بر اثر عوامل متعدد اقتصادی تشدید شده بود، به نظر می‌رسد زمان اصلاح قیمتی و استراحت کوتاه‌مدت مورد انتظار معامله‌گران بالاخره فرا رسیده باشد.

در روزهای گذشته، جایزه نوبل اقتصادی سال ۲۰۲۵ به طور مشترک به سه محقق به نام‌های جوئل موکر، فیلیپ آگیون و پیتر‌ هاویت به خاطر توضیح «رشد اقتصادی مبتنی بر نوآوری» اهدا شد. این جایزه به خاطر «شناسایی پیش‌نیازهای رشد پایدار از طریق پیشرفت فناوری» که توسط موکیر و «نظریه رشد پایدار از طریق تخریبِ خلاق» که توسط آگیون و هویت ارائه شده، به این سه محقق اهدا ‌شد.

رئیس‌جمهور محترم در دیدار با جمعی از اعضای اتاق بازرگانی گفته است: «کدام اقتصاد می‌گوید دلار زیر قیمت بدهیم؟ این همه شرکت در صف هستند، ارز بگیرند، معلوم نیست رسالت‌شان چیست.

بازار سهام در هفته‌های اخیر با یک روند صعودی همراه شده است. ارزش معاملات و رشد شاخص کل و هم‌وزن در این مدت نشان می‌دهد با این که بازار سهام ریسک‌های مختلفی از مداخلات قیمتی و نرخ بهره گرفته تا تنش‌های سیاسی را در قیمت خود لحاظ کرده، اما برای سرمایه‌گذاران هنوز از جذابیت برخوردار است و حجم معاملات در این روزها و رکود بازارهای موازی نیز این جذابیت را افزایش داده است.

«ایران با قرار گرفتن در یک منطقه خشک، به‌رغم دارا بودن اراضی فراوان، یک سرزمین کشاورزی نبوده و به طور طبیعی استعداد زراعتی چندانی ندارد. برای تبدیل این اراضی به اراضی زراعی، سرمایه‌گذاری‌های عظیم برای ایجاد تاسیسات آبیاری مورد احتیاج است.

«ایندیرا گاندی» جمله معروفی دارد: «سنجه برنامه، نیت آن نیست، بلکه دستاوردهای آن است؛ تخصیص نیست، فایده آن است.» سال ۱۴۰۴ طبق سند چشم‌انداز ۲۰ساله (۱۴۰۴-۱۳۸۴) سال پایانی محسوب می‌شود که طبق آن، در این سال تحقق اهداف مشخصی را باید شاهد بودیم. حتی قبل از آنکه این سند به خانه آخر برسد، در سال ۱۳۹۲ یعنی در نیمه عمر چشم‌انداز، مشخص شد شکاف کشور در بسیاری از شاخص‌های اقتصادی مثل کاهش تورم، کاهش میزان وابستگی به نفت در بودجه (هر سال ۱۰درصد)، رشد سالانه اقتصادی ۸درصد، افزایش بهره‌وری و... از کشورهای حوزه سند چشم‌انداز بیشتر شد!

در اقتصاد ایران کمتر بازاری را می‌توان یافت که مانند طلا چنین ریشه‌دار و قابل لمس در زندگی روزمره مردم حضور داشته باشد. طلای زینتی، سکه و شمش، نه فقط ابزار سرمایه‌گذاری که بخشی از فرهنگ ایرانی است. از هدیه گرفته تا پس‌اندازی برای روز مبادا. با این حال، آنچه در سال‌های اخیر بیش از پیش اهمیت پیدا کرده، نگاه تازه‌ای است که به طلا به‌عنوان یک دارایی مالی شکل گرفته است. دیگر طلا صرفا دارایی فیزیکی در گاوصندوق نیست، بلکه در قالب ابزارهای متنوعی در بورس کالا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به جریان افتاده و به گزینه‌ای قابل‌دسترس برای همه سرمایه‌گذاران تبدیل شده است.

در نیمه نخست امسال، ارزش صادرات غیرنفتی ایران با وجود شرایط ناشی از جنگ رژیم صهیونیستی علیه مردم ایران، تقریبا برابر با نیمه نخست پارسال، حدود ۲۶‌میلیارد دلار بوده است. با این حال، وزن کالاهای صادرشده رشد ۶ درصدی را تجربه کرده است؛ یعنی کالاهای بیشتری صادر شده‌اند، اما کاهش قیمت برخی کالاها در بازار جهانی و عدم افزایش ارزش دلاری برخی دیگر منجر شده است که افزایش حجم صادرات موجب ارزآوری بیشتر نشود، درحالی‌که برای پرهیز از خام‌فروشی به‌عنوان سیاست کلی نظام، باید در جهت افزایش ارزش صادرات به جای صرفا افزایش حجم آن حرکت کنیم.

جنگ غزه به نقطه‌ای از تاریخ خود رسیده بود که مفهوم «جنگ فرسایشی» دیگر قادر به توصیف کامل ابعاد و عمق بن‌بست حاکم بر میدان نبود. این وضعیت، یک استیصال استراتژیک دوسویه را به نمایش می‌گذاشت که در آن، هیچ‌یک از طرفین متخاصم، چشم‌انداز روشنی برای دستیابی به اهداف غایی خود متصور نبودند. در یک سوی این معادله پیچیده، اسرائیل، با تمام توان نظامی و اطلاعاتی خود، در باتلاق غزه گرفتار آمده بود. مقامات ارشد این رژیم آشکارا به «طولانی بودن نبرد» و «پیچیدگی‌های عملیاتی بی‌سابقه» آن اذعان می‌کردند.

در فضای پرتلاطم بازارهای مالی ایران همواره این پرسش مطرح بوده است که آیا بورس آینه تمام‌ نمای اقتصاد کشور است یا خیر؟ در ظاهر بسیاری از تحلیل‌ گران و سیاست ‌گذاران اقتصادی تمایل دارند رابطه ‌ای مستقیم و تنگاتنگ بین تحولات اقتصادی کشور و مسیر حرکت بازار سهام برقرار کنند؛ اما نگاهی دقیق‌‌تر به داده‌های تاریخی و رفتار بازار در مقاطع زمانی مختلف نشان می‌‌دهد که بازار سرمایه در ایران بیشتر از آن ‌که تابع مستقیم متغیرهای بنیادین اقتصادی باشد، به‌ صورت چرخه‌ای، موسمی و ظاهرا مستقل از واقعیت‌های اقتصاد کلان رفتار می‌کند.

در هفته‌ گذشته، بازارهای جهانی با نوسانات قابل‌توجهی به‌ویژه در بخش فلزات گران‌بها و کامودیتی‌ها روبه‌رو بود. بهای طلای جهانی برای نخستین‌بار در تاریخ از سطح ۴هزار دلار به ازای هر اونس (۳۱.۱ گرم) عبور کرد و نقره نیز با ادامه روند صعودی خود از مرز ۵۰ دلار گذشت.

این روزها کمتر کسی است که از شرایط نامطلوب اقتصادی گله‌مند نباشد. کافی است یک روز در شهر به گردش درآییم. مواجهه با هر صاحب کسب‌و‌کاری همراه با ابراز ناراحتی از شرایط رکودی پیش‌آمده به‌ویژه پس از حمله اسرائیل به ایران است. با هر دوست، آشنا، متخصص، استاد دانشگاه، کارمند، کارگری که صحبت می‌کنی، بحث به فشار اقتصادی و سخت شدن شرایط زندگی به‌ویژه پس از جنگ می‌انجامد.

اخیرا مناظره‌ای میان موسی غنی‌نژاد و سیدیاسر جبرائیلی در زمینه اقتصاد ایران و دلایل قرارگیری آن در وضعیت نابسامان فعلی شکل گرفت. در این مناظره، جبرائیلی با ارائه شواهدی، به‌کارگیری رویکرد جریان اصلی علم اقتصاد را در لایه سیاستگذاری تحت چارچوب نئولیبرالیسم به‌عنوان ریشه مشکلات فعلی مطرح کرد. قبل از قضاوت درباره فلسفه تصمیمات اخذشده و چارچوب اندیشه‌ای تصمیم‌گیران، بررسی صحت شواهد مطرح‌شده، برای اثبات وجود این چارچوب امری بدیهی به نظر می‌رسد.

جدال یک‌ساله بانک مرکزی و صرافی‌های رمزارز، به نقطه حساسی رسیده است. این نهاد ۹ ماه پس از انتشار سند «چارچوب سیاستگذاری و تنظیم‌گری در حوزه رمزپول‌ها» و کمتر از یک ماه پس از انتشار پیش‌نویس «ضوابط تاسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول»، با تصویب سند اخیرالذکر در هیات عالی خود عملا کسب‌وکارهای فعلی را تحت تسلط خود درآورد.

کمتر از دو هفته پیش، هیات وزیران به استناد بند ت ماده ۴۸ قانون برنامه هفتم پیشرفت، «سند راهبرد ملی پیشرفت صنعتی و ارتقای زنجیره‌های ارزش کشور» را تصویب کرد تا توسعه صنعتی در ایران در کنار اسناد متعدد پیشین، دارای یک سند جدید دیگر شده تا بنا بر متن مصرح در این مصوبه، انسجام سیاستی برای پیشرفت صنعتی، هم‌افزایی بخش‌های مختلف اقتصادی با بخش صنعت، بهره‌گیری از ظرفیت‌های نوآوری و فناوری و ارتقای جایگاه تولیدات داخل در بازارهای منطقه‌ای و جهانی بتواند متضمن پاسخگویی به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی کشور و بهره‌برداری از توان بخش غیردولتی و خصوصی در تحقق جهش صنعتی کشور شود. سندی که به همت تعدادی از متخصصان جوان و خلاق با بهره‌گیری از رویکردهای نوین توسعه صنعتی در جهان، یعنی رویکرد ماموریت‌محور و مسوولیت وزارت صمت تنظیم شده است.

دو سال و دو روز بعد از ۷اکتبر۲۰۲۳ (۱۵مهرماه۱۴۰۲) توافق صلح بین اسرائیل و حماس اجرایی شد (پنج‌شنبه ۹ اکتبر ۲۰۲۵). در این دو سال غزه به تلی از خاک تبدیل شد. نتیجه این جنگ، بیش از ۶۷هزار کشته و بیش از ۱۷۰هزار زخمی و ویرانی تمام‌عیار باریکه است که شاید بازسازی آن سال‌ها به طول انجامد. اگرچه اسرائیل بیش از سایر بازیگران مشتاق صلح بود، اما این صلح را چگونه می‌جست؟ اسرائیل بر اساس راهبرد «تشدید برای کاهش تنش» مجموعه‌ای از بازیگران را (از ترامپ گرفته تا کشورهای عربی منطقه) وادار به حرکت به سوی آتش‌بس کرد. اما «تشدید برای کاهش تنش» چیست؟

روز چهارشنبه ۱۶ مهر ۱۴۰۴ خبری در صداوسیما بازتاب یافت که مجلس دو فوریت طرح درخواست تفسیر ماده۲۴ قانون شوراها را تصویب ‌کرد. موضوع این طرح دو فوریتی که در پوشش درخواست تفسیر به مجلس تقدیم شده، قانون‌گذاری جدید برای مِلاک قرار دادن رای اکثریت نسبی رای‌دهندگان در یک حوزة انتخابیه تهران، ری، شمیران و اسلامشهر است. این در حالی است که ماده۱۰ همین قانون، قاعدة لزوم به دست‌آوردن اکثریت مطلق آرای شهروندان را که همان نصف به اضافه یک آرای به صندوق‌ها ریخته‌شده در دور نخست برگزاری انتخابات است، در دیگر حوزه‌های انتخابیه شهرستان‌ها الزامی‌کرده است.

یکی از مباحث جالب توجه در اقتصاد سیاسی چرایی انگیزه بیشتر حکومت‌های بسته و فاسد بر کنش‌های ضد اخلاقی در طول زمان است. به عبارت دیگر، بسیاری از نظام‌های بسته هر چه از طول عمر حکومتشان می‌گذرد بیشتر مرتکب استفاده از زور و کنش‌های مفسدانه می‌شوند. اما چرا؟

حمله نظامی اسرائیل علیه ایران در ۱۳ژوئن و علیه قطر در ۹سپتامبر، صرفا اقداماتی نظامی یا نقض آشکار حاکمیت ملی نبودند، بلکه بیانگر یک تغییر راهبردی در ماجراجویی‌های اسرائیل بودند. با دامن زدن به جنگ‌طلبی، قدرت‌های خارجی دامنه‌ درگیری را در سراسر منطقه گسترش داده‌اند و صلح و امنیت را مختل کرده‌اند. تجاوز اسرائیل به سرزمین‌های چند کشور منطقه نشان داد که هیچ کشوری از تجاوزات این رژیم در امان نیست.

در ادبیات عمومی و سیاستگذاری اقتصادی ایران، واژه خام‌فروشی با بار منفی به کار می‌رود و به معنای از دست دادن فرصت‌های ارزش‌افزوده و غفلت از تکمیل زنجیره تولید تلقی می‌شود.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در روزهای اخیر بار دیگر بر پایان دادن به نظام چندنرخی ارز تاکید کرد و گفت: «تا زمانی که نرخ‌های متعدد ارز وجود دارد، فساد و بی‌ثباتی ادامه خواهد داشت.» او همچنین به توزیع ارز ارزان انتقاد و اشاره کرد که افراد یا نهادهایی با ارتباطات خاص در صف دریافت ارز ارزان قرار می‌گیرند.

اقتصاد دیجیتال امروز به قلب تپنده اقتصاد جهانی تبدیل شده است. از بانکی که در چند ثانیه تراکنش بین‌قاره‌ای انجام می‌دهد تا شرکتی که با استفاده از داده‌های بزرگ رفتار مشتریان را پیش‌بینی می‌کند، همه و همه نشان‌دهنده آن است که اقتصاد دیجیتال تنها یک «بخش» اقتصادی نیست؛ بلکه زیربنای توسعه در قرن بیست‌ویکم است.

به لحاظ قانونی هیچ‌گونه انحصاری در زمینه طراحی و مدیریت شاخص در بازار سرمایه وجود ندارد. در مقررات بازار سرمایه تصریح نشده که تنها سازمان بورس و اوراق بهادار یا شرکت‌های بورسی مجاز به طراحی شاخص هستند.